Nhiều câu hỏi đặt ra Iran sẽ ra sao, nhất vấn đề kinh tế, thương mại, môi trường đầu tư khi các ngân hàng bị phong tỏa; kinh tế Iran sẽ cứu châu Âu hay ngược lại.

Sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân, vấn đề đặt ra là Iran và các nước ký thỏa thuận hạt nhân P5+1 trừ Mỹ, cũng như các nước EU sẽ làm gì để duy trì sự ổn định, nhất là các hợp đồng kinh tế, thương mại. Bởi các mối đe dọa trừng phạt của Mỹ làm tăng lo ngại về rủi ro tài chính cho các tổ chức châu Âu muốn đầu tư vào Iran, nhưng họ cũng cảnh báo về những tác động tiêu cực đáng kể đến nền kinh tế Iran.

Sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân, vấn đề kinh tế Iran và quan hệ kinh tế Iran – EU trở thành vấn đề nóng trong những ngày qua. Ảnh: Jewish Journal

EU đang tìm kiếm "các giải pháp thiết thực để cho phép Iran tiếp tục bán dầu và khí đốt, tiếp tục giao dịch ngân hàng, duy trì đường hàng không và đường biển". Thực tế, ngay từ khi ông Donald Trump tuyên bố trong chiến dịch tranh cử sẽ hủy bỏ thỏa thuận hạt nhân Iran, tất cả các ngân hàng lớn của châu Âu tiến hành giao dịch với Mỹ bằng đồng đô la đã rất thận trọng khi bắt đầu hoặc tiếp tục hợp tác với Iran. Do đó, Iran chỉ có thể phát triển quan hệ với các ngân hàng châu Âu vừa và nhỏ.

Khi Mỹ tái áp đặt các lệnh trừng phạt buộc EU và các công ty của EU phải thay đổi phương thức hợp tác, giao dịch với Iran. Nếu không chính các nước EU là người chịu thiệt hại đầu tiên. Đó cũng là ký do mà các nước EU muốn duy trì thỏa thuận hạt nhân với Iran, cũng như muốn duy trì hợp tác kinh tế với nước này.

Các cuộc đàm phán mới đây giữa Iran và các đối tác Pháp, Anh và Đức cùng đại diện EU đã được tiến hành. Các bên đã đạt được sự đồng thuận trong việc duy trì và làm sâu sắc thêm quan hệ kinh tế với Iran, tiếp tục bán các sản phẩm dầu mỏ và hóa dầu và sản phẩm dầu mỏ của Iran và các giao dịch liên quan, các giao dịch ngân hàng hiệu quả với Iran, tiếp tục quan hệ giao thông đường biển, đường bộ, đường hàng không và đường sắt với Iran, tiếp tục phát triển và thực hiện Biên bản ghi nhớ và hợp đồng giữa các công ty châu Âu và các đối tác Iran.

Đáng chú ý, trong bối cảnh này, các nước EU còn cam kết đầu tư thêm vào Iran, cũng như sẽ bảo vệ các nhà khai thác kinh tế của Liên minh châu Âu và đảm bảo sự chắc chắn về mặt pháp lý. EU cũng đã lập một kế hoạch đặc biệt để giúp các ngân hàng Iran và châu Âu tiếp tục giao dịch với nhau mà không phải chịu bất kỳ tổn hại nào. Trong trường hợp một môi trường an toàn được tạo ra ở Iran, các công ty kinh tế và các nhà khai thác châu Âu sẽ có thể dễ dàng thực hiện các hoạt động của họ trong nước và mở rộng hợp tác với các đối tác Iran.

Với nhiều động thái, trong đó Ủy ban châu Âu mới đây đã đưa ra các biện pháp chính thức nhằm kích hoạt "Đạo luật" nhằm hạn chế tác động của các lệnh cấm vận của Mỹ đối với các công ty châu Âu muốn đầu tư vào Iran. EU cam kết giảm tác động của các lệnh cấm vận của Mỹ đối với các công ty châu Âu và thực hiện các biện pháp để duy trì sự tăng trưởng của quan hệ thương mại và kinh tế giữa EU và Iran, bắt đầu với việc dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt.

EU hy vọng “Đạo luật” mới này cho phép các công ty và tòa án châu Âu không tuân thủ luật về các biện pháp trừng phạt của bên thứ ba và không có phán quyết của tòa án nước ngoài được áp dụng trên cơ sở pháp luật đó trong EU. EU cũng đưa ra các biện pháp cho phép ngân hàng đầu tư Châu Âu hỗ trợ đầu tư châu Âu tại Iran, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker nói rằng "các biện pháp trừng phạt của Mỹ sẽ không hiệu quả. Liên minh châu Âu cho rằng đầu tư vào Iran là một phần không thể thiếu trong các nghĩa vụ của mình theo thỏa thuận hạt nhân được ký kết với Tehran.”

Mặc dù vậy, Ngoại trưởng Iran Javad Zarif mới đây cho rằng những nỗ lực của châu Âu để cứu thương vụ hạt nhân là không đủ. Ông Javad Zarif cho rằng các công ty EU kết thúc các hoạt động của họ ở Iran khiến mọi việc phức tạp hơn nhiều. Hiện nay, một số công ty nước ngoài đã ngừng hoạt động ở Iran trong khi chờ đợi để xem các cuộc đàm phán của EU sẽ diễn ra như thế nào. Ngoại trưởng Iran cho rằng, “Liên minh châu Âu phải thực hiện các bước bổ sung cụ thể để tăng đầu tư vào Iran. Cam kết của EU về việc áp dụng thỏa thuận hạt nhân không tương thích với thông báo rút tiền có thể xảy ra bởi các công ty lớn của châu Âu”.

Iran đã đe dọa sẽ tiếp tục làm giàu uranium công nghiệp “không giới hạn” nếu lợi ích của họ không được bảo. Iran cho rằng “ quả bóng đang ở trong sân của Liên minh châu Âu” và nước này từ chối bất kỳ cuộc đàm phán mới nào về thỏa thuận năm 2015. Mục tiêu của thỏa thuận hạt nhân vào năm 2015 để tạo điều kiện thương mại với Iran và đẩy nền kinh tế, thông qua việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt quốc tế nghiêm trọng vào chúng, để đổi lấy cam kết của Iran nhằm kiềm chế các hoạt động hạt nhân của mình, và để đảm bảo rằng việc sở hữu vũ khí hạt nhân.

Các chuyên gia cho rằng, kinh tế EU đang khó khăn do tác động của cuộc khủng hoảng tài chính và số lượng người thất nghiệp tăng cao chưa từng thấy kể từ năm 1999 với số thất nghiệp trong vòng bảy năm qua lên đến 18,2 triệu người. Bên cạnh đó, các nước EU đang có các hợp đồng kinh tế với Iran lên tới hàng trăm tỷ đôla. Trong khi Iran tự hào về nền kinh tế dựa vào tự túc, khi sở hữu 10% trữ lượng dầu thô, 15% trữ lượng khí đốt trên thế giới, sức mua lên đến hơn 1.244 tỷ đôla, lực lượng lao động trẻ với 46 triệu người.

Các nghiên cứu tài chính ước tính rằng doanh thu của Iran (từ dầu xuất khẩu sang châu Âu) đạt 185 tỷ euro mỗi năm. Iran cũng nhận thức được tầm quan trọng của việc tiếp tục làm việc để đảm bảo một "dòng kinh tế phát triển" cân bằng và bền vững với châu Âu, sẽ hình thành các thỏa thuận này dựa trên nhu cầu và lợi ích chung và mở đường cho một mối quan hệ lâu dài tiên tiến và giao diện mới của các nước phương Tây Phía Đông./.