Xung đột giữa Armenia và Azerbaijan trong vấn đề Nagorno-Karabakh bùng phát sau khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991. Kể từ đó, Armenia nghiêng về Nga với hy vọng có thêm sự ủng hộ để đối chọi với Azerbaijan và đồng minh chiến lược của họ là Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi đó, Azerbaijan nghiêng về phương Tây, tham gia nhiều dự án kinh tế và địa chính trị của phương Tây.
Thời kỳ hậu Xô viết, Azerbaijan theo đuổi chính sách mà họ tuyên bố là “cân bằng”, duy trì quan hệ thân thiện với tất cả các lực lượng địa chính trị lớn, đóng vai trò cầu nối giữa các cường quốc là đối thủ cạnh tranh của nhau.
Trợ lý Tổng thống Azerbaijan về vấn đề chính sách đối ngoại Hikmet Hajiyev đã tóm tắt cách tiếp cận này bằng “4 đa”: Đa vector, đa phương, đa khu vực, và đa văn hóa.
Tuy nhiên, sự cân bằng đó vẫn thiên về phương Tây.
Nhiệt tình ủng hộ Mỹ, NATO, và EU
Cách tiếp cận nói trên của Azerbaijan hiện thực hóa được một phần là nhờ vào sự ủng hộ của các đối tác phương Tây, đặc biệt là Mỹ. Quan hệ giữa Azerbaijan và Mỹ phát triển qua hợp tác song phương và đa phương trong lĩnh vực an ninh năng lượng, chống khủng bố, các dự án kinh tế chung, các sáng kiến thương mại, chính trị và nhân đạo.
Azerbaijan là một trong các nước đầu tiên tuyên bố ủng hộ không chút do dự cho Mỹ sau sự kiện khủng bố 11/9/2001. Và Azerbaijan đã hưởng ứng Mỹ, gửi quân tới Afghanistan và sau đó là Iraq. Trong lúc các nước khác giảm quân số của họ hiện diện ở Afghanistan thì Azerbaijan, với tư cách là đối tác có đông người Hồi giáo của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), đã gia tăng lực lượng lục quân của mình tại đó từ 94 lên 120 vào đầu năm 2018, tái khẳng định sự ủng hộ của mình dành cho các đồng minh phương Tây.
Ngoài ra, Azerbaijan còn cung cấp hành lang vận tải quan trọng cho NATO. Xấp xỉ 40% lượng hàng gửi cho quân NATO ở Afghanistan là đi qua Azerbaijan.
Azerbaijan tiếp tục ủng hộ sứ mệnh ở Afghanistan kể cả sau khi Taliban tuyên bố sẽ giành quyền kiểm soát hoàn toàn đối với đất nước Nam Á này. Đơn vị gìn giữ hòa bình của Azerbajan (gồm 120 quân nhân thuộc lục quân Azerbaijan) cùng với binh lính Thổ Nhĩ Kỳ đã bảo đảm an ninh cho sân bay quốc tế Kabul cho đến cuối tháng 8/2021, giúp dân thường và các lực lượng quân sự sơ tán an toàn khỏi đây.
Azerbaijan cũng là một đối tác tin cậy của Mỹ trong các vấn đề địa chính trị quan trọng, bao gồm an ninh lương thực của Liên minh châu Âu (EU) và an ninh quốc gia của Israel. Azerbaijan cung cấp dầu khí cho EU, giúp EU giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng từ Nga.
Hành lang Khí đốt phương Nam dài 3.500km được khánh thành, tạo ra cơ sở hạ tầng cần thiết để lần đầu tiên đưa khí gas từ vùng Caspian tới thị trường châu Âu.
Tại Diễn đàn Baku Toàn cầu tổ chức vào đầu tháng 11/2021, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev khẳng định rằng Hành lang trên góp phần bảo đảm an ninh năng lượng cho châu Âu, ngăn ngừa tình trạng khủng hoảng tăng giá khí đốt và thiếu khí đốt sưởi ấm.
Hành lang Khí đốt phương Nam không chỉ bảo đảm an ninh năng lượng cho châu Âu, nó còn giúp EU gây ảnh hưởng địa chính trị. Chẳng hạn, đây là cơ hội để Turkmenistan (thuộc Trung Á) giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.
Israel – đối tác an ninh hàng đầu của Azerbaijan
Quan hệ gần gũi giữa Azerbaijan và Israel đã tỏ rõ tầm quan trọng của mình đối với an ninh của cả hai nước này.
Là một quốc gia thế tục đông người Hồi giáo, Azerbaijan vẫn ưu tiên các mối quan hệ với Israel bất chấp các thách thức từ phía nước Iran Hồi giáo láng giềng. Đô thị Qirmizi Qasaba của Azerbaijan được xem là đô thị duy nhất trên thế giới ngoài Israel mà có toàn người Do Thái sinh sống.
Trong khi đó, Azerbaijan là một trong các khách hàng hàng đầu chuyên mua công nghệ quốc phòng của Israel. Về phần mình, Azerbaijan cung cấp cho Israel tới 40% nhu cầu của nước này về dầu mỏ.
Gần đây quan hệ giữa Azerbaijan và Iran trở nên căng thẳng, một phần quan trọng do cả Iran và Armenia đều quan ngại về quan hệ sâu sắc giữa Azerbaijan với Israel. Ngoại trưởng Iran Hossein Amir-Abdollahian vào ngày 30/9/2021 đã phát biểu: “Chúng tôi không dung thứ sự hiện diện và hoạt động của chế độ Phục quốc chống lại an ninh quốc gia của chúng tôi ở ngay cạnh biên giới chúng tôi. Chúng tôi sẽ thực hiện bất cứ hành động cần thiết nào liên quan đến khía cạnh này”./.