Ủy ban châu Âu (EC) đã đề xuất loại bỏ dần việc nhập khẩu dầu của Nga trong vòng 6-8 tháng tới nhằm cho phép các nước EU đa dạng hóa nguồn cung dầu mỏ. Đây là một phần trong nỗ lực của châu Âu nhằm ngừng trả cho Nga 850 triệu USD mỗi ngày cho năng lượng và gây ảnh hưởng đến tài chính của Điện Kremlin để phản ứng trước hoạt động quân sự của Nga ở Ukraine.
Tuy nhiên, việc cắt nguồn cung dầu mỏ và khí đốt tự nhiên của Nga không phải là vấn đề đơn giản đối với 27 nước thành viên EU. Trong khi đó, Slovakia và Hungary cho biết sẽ không ủng hộ các lệnh trừng phạt đối với năng lượng của Nga, bao gồm cả việc nhập khẩu dầu mỏ mà EU cho rằng các quốc gia thuộc liên minh cần tiếp tục các biện pháp trừng phạt Nga vì cuộc chiến ở Ukraine. Đây là hai quốc gia sử dụng nhiều dầu mỏ của Nga.
Châu Âu phụ thuộc năng lượng Nga như thế nào?
Các nhà phân tích tại cơ quan nghiên cứu Bruegel ở Brussels cho biết, mỗi ngày EU trả Nga 450 triệu USD cho dầu và 400 triệu USD cho khí đốt tự nhiên.
Điều này có nghĩa là doanh thu từ năng lượng đang hỗ trợ ngân sách của Điện Kremlin, bổ sung vào dự trữ ngoại tệ có thể giúp Nga củng cố đồng rúp và bù đắp một phần do các lệnh trừng phạt của phương Tây đã đóng băng phần lớn dự trữ ngoại tệ.
Theo báo cáo Thống kê tổng quan năng lượng thế giới, châu Âu là khu vực mua dầu thô lớn nhất của Nga, với 138 triệu tấn dầu vào năm 2020 trong tổng số 260 triệu tấn dầu xuất khẩu của Nga (chiếm khoảng 53%). Dầu được tinh chế thành nhiên liệu để sưởi ấm và là nguyên liệu thô cho ngành công nghiệp.
Tại sao lại cấm dầu Nga mà không phải khí đốt?
EU khó tìm các nguồn khí đốt tự nhiên thay thế bởi khí đốt được vận chuển chủ yếu bằng đường ống. Trong khi đó, nguồn cung dầu chủ yếu vận chuyển bằng tàu chở dầu và được giao dịch trên toàn cầu.
Vì vậy, cấm khí đốt tự nhiên của Nga là điều không thể xảy ra vào thời điểm này. Những nước phụ thuộc nhiều vào khí đốt Nga như Đức cho biết, việc cấm vận ngay lập tức có thể gây ra tình trạng thất nghiệp, khi hiệp hội công nghiệp cảnh báo các cơ sở kinh doanh thủy tinh và kim loại phải ngừng hoạt động.
Các nhà kinh tế nói rằng nếu cắt giảm cả khí đốt tự nhiên và dầu mỏ Nga, châu Âu sẽ đối mặt với tình trạng suy thoái.
Điều gì sẽ xảy ra nếu châu Âu cấm dầu Nga?
Châu Âu nhập khẩu 3,8 triệu thùng dầu mỗi ngày từ Nga. Về lý thuyết, các nước châu Âu có thể thay thế nguồn cung dầu từ các nhà cung cấp ở Trung Đông, những nước hiện chủ yếu xuất khẩu sang châu Á, cũng như từ Mỹ, Mỹ Latin và châu Phi.
Tuy nhiên, việc thay đổi nguồn cung dầu sẽ mất nhiều thời gian. Một số nhà máy lọc dầu lớn ở Trung Âu và Đông Âu phụ thuộc vào dầu từ một đường ống từ thời Liên Xô và sẽ phải tìm cách khác để nhận dầu.
Các nhà phân tích tại Bruegel cho rằng, khi chưa tìm được nguồn cung dầu thay thế, châu Âu nên sẵn sàng áp dụng các biện pháp nhằm giảm thiểu việc sử dụng nhiên liệu như miễn phí sử dụng phương tiện công cộng và khuyến khích đi chung ô tô. Nếu những biện pháp đó không hiệu quả, châu Âu sẽ cần những biện pháp nghiêm ngặt hơn như quy định sử dụng xe theo ngày chẵn lẻ.
Nga là nước cung cấp nhiên liệu diesel lớn nhất của châu Âu cho xe tải và thiết bị nông nghiệp, nghĩa là việc châu Âu cấm dầu của Moscow sẽ ảnh hưởng đến giá của nhiều loại thực phẩm và hàng hóa.
Một số nước EU cho rằng Nga sẽ không đáp trả lệnh trừng phạt này bằng cách cắt nguồn cung khí đốt tự nhiên cho châu Âu. Nga đã cắt nguồn cung khí đốt cho Bulgaria và Ba Lan do hai nước này từ chối thanh toán bằng đồng rúp.
Tác động tới thị trường dầu trên toàn cầu
Nếu EU đưa ra lệnh cấm dầu mỏ Nga, có thể giá dầu sẽ tăng bởi đây là hàng hóa toàn cầu. Điều này đồng nghĩa với việc giá máy sưởi trong nhà sẽ cao hơn và đây có thể là rào cản đối với sự phục hồi kinh tế từ đại dịch Covid-19.
Nga có thể sẽ sản xuất và xuất khẩu ít dầu hơn sau khi mất khách hàng lớn nhất là châu Âu do tất cả các mặt hàng xuất khẩu của Nga không thể ngay lập tức chuyển hướng từ châu Âu sang Á vì các hạn chế về vận chuyển và hậu cần.
Khách hàng ở Ấn Độ và Trung Quốc có thể tránh mua dầu của Nga nếu họ bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt từ phương Tây. Trong khi đó, các khách hàng phương Tây đã tránh mua dầu nga vì không muốn liên kết với nước này hoặc không thể tìm thấy các công ty bảo hiểm hay ngân hàng sẵn sàng xử lý các giao dịch với Moscow.
Mặt khác, một số khách hàng châu Á có thể chớp lấy cơ hội mua dầu giá rẻ của Nga.
Tổ chức OPEC do Saudi Arabia dẫn đầu nói rằng sẽ không tăng sản lượng dầu để bù đắp cho bất kỳ sự thiếu hụt nào về nguồn cung từ Nga. Công ty Rystad Energy dự kiến lỗ từ 1,5-2 triệu thùng dầu mỗi ngày và giá dầu đạt 120-130 USD/thùng vào cuối năm.
Một kịch bản lạc quan hơn là mất 1 triệu thùng mỗi ngày. Khi đó, hầu hết các nước khác thiếu nguồn năng lượng không tham gia trừng phạt Nga sẽ sử dụng dầu của Moscow. Giá dầu sẽ giảm xuống dưới 100 USD vào tháng 6 và tiếp tục giảm xuống 60 USD vào cuối năm.
Nga chịu ảnh hưởng ra sao?
Năng lượng là trụ cột chính trong ngân sách của Điện Kremlin. Chính phủ Nga nhận trung bình 43% doanh thu từ dầu và khí đốt tự nhiên trong giai đoạn năm 2011-2020.
Trong khi giá dầu thô Urals, loại dầu xuất khẩu chính của Nga sang châu Âu, đã bị hạ giá 35 USD/thùng so với giá dầu Brent chuẩn quốc tế, thiệt hại về doanh thu của Nga cho đến nay không đáng kể do giá dầu chung vẫn cao hơn.
“Các biện pháp trừng phạt mới nhất có thể sẽ có tác động đáng kể đến khả năng tiếp tục hỗ trợ cho cuộc chiến của Nga ở Ukraine vì nước này phụ thuộc vào thị trường dầu mỏ châu Âu”, John Lough, chuyên gia tại chương trình Nga và Á-Âu tại Viện Các vấn đề Quốc tế Hoàng gia London, cho biết.
“Việc cắt giảm hơn nữa nguồn thu thuế liên bang cùng với sự sụt giảm 5-10% GDP do các biện pháp trừng phạt hiện tại sẽ gây ra những hậu quả to lớn đối với việc chi tiêu của chính phủ và có thể tạo ra sự bất bình trong xã hội”, ông Lough nói.
Tuy nhiên, chuyên gia Lough cảnh báo lệnh cấm vận dầu mỏ Nga cũng đem đến rủi ro. “Giá dầu tăng mạnh có thể giảm thiểu tác động lên nền kinh tế nếu Nga chuyển hướng dầu thô sang các thị trường ngoài châu Âu”, ông Lough nói./.