Việc chính phủ Syria tiến hành cuộc tấn công vào khu vực tây bắc do phe nổi dậy kiểm soát là động thái mới nhất cho thấy sự leo thang căng thẳng gần đây giữa quân đội của Tổng thống Bashar al-Assad và lực lượng phiến quân kể từ mùa hè năm 2018.

Một trại tị nạn ở làng Atimah, tỉnh Idlib, Syria. Ảnh: Reuters

Giao tranh đã phá vỡ thỏa thuận giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ hồi tháng 9/2018 được thiết lập nhằm ngăn chặn cuộc tấn công tại Idlib - khu vực có khoảng 3 triệu người sinh sống.

Cục diện Idlib

Tỉnh Idlib ở tây bắc Syria và vành đai xung quanh nó hiện chủ yếu do nhóm Hồi giáo Tahrir al-Sham có tiền thân là Mặt trận Al-Nusra – nhóm có liên hệ với tổ chức khủng bố quốc tế Al-Qaeda kiểm soát.

Tahrir al-Sham đã tăng cường quyền lực và ảnh hưởng tại khu vực này từ đầu năm 2019 nhằm chống lại những lực lượng nổi dậy khác. Theo ghi nhận, một số nhóm nổi dậy vẫn hiện diện ở Idlib Syria như một phần của tổ chức "Mặt trận Quốc gia vì Tự do" do Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ.

Cũng có số lượng đáng kể những phần tử Hồi giáo cực đoan nước ngoài đang hiện diện ở Idlib và nhiều người trong số đó là thành viên của nhóm Huras al-Din.

Ngoài ra, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đã thiết lập một loạt các vị trí quân sự tại Idlib theo các thỏa thuận đã thống nhất với Nga.

Tại sao xung đột ở Idlib leo thang trở lại?

Thỏa thuận giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ năm 2018 đã thống nhất tạo một khu vực phi quân sự ở Idlib mà theo đó các tay súng Hồi giáo được yêu cầu phải rút quân và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ duy trì ảnh hưởng và chịu trách nhiệm giải quyết các vấn đề ở đây.

Tuy nhiên, sự kiên nhẫn của Nga đã đến giới hạn khi suốt thời gian qua, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn không thể tìm cách kiềm chế ảnh hưởng của tổ chức Tahrir al-Sham. Chính quyền Tổng thống Assad từng tuyên bố sẽ khôi phục "từng tấc đất" của Syria không mấy hài lòng với tình hình hiện nay.

Damascus cáo buộc Nusra Front làm bạo lực leo thang qua các cuộc tấn công trong khu vực, trong khi phe nổi dậy cáo buộc chính phủ Syria và Nga đang tìm cách chiếm giữ vùng đất này.

Địa điểm, mục đích của các cuộc tấn công

Hầu hết các cuộc ném bom đều tập trung vào khu vực phía nam thuộc lãnh thổ mà phe nổi dậy kiểm soát, bao gồm cả các địa điểm trong khu vực phi quân sự.

Toàn bộ quy mô của cuộc tấn công hiện vẫn chưa rõ, mặc dù Tổng thống Nga Vladimir Putin gần đây đã khẳng định rằng một cuộc tấn công toàn diện vào Idlib hiện nay là phi thực tế.

Phe nổi dậy cho rằng mục đích các cuộc tấn công của chính phủ Syria là nhằm chiếm lại 2 con đường quốc lộ tới Aleppo chạy qua khu vực phía nam của Idlib mà lực lượng đối lập này đang kiểm soát. Nga và Thổ Nhĩ Kỳ trước đó đều nhất trí mở lại các con đường này.

Động cơ của Nga tại khu vực tây bắc này còn nhằm đảm bảo căn cứ không quân Latakia của nước này tại Syria không bị những kẻ nổi dậy tấn công.

Idlib sẽ rơi vào một cuộc chiến đẫm máu?

Cuộc tấn công quân sự trên quy mô lớn nhằm giành lại quyền kiểm soát Idlib có thể gây ra một trong những cuộc chiến đẫm máu nhất ở Syria kể từ khi nước này rơi vào cuộc nội chiến khiến gần nửa triệu người thiệt mạng và hàng triệu người khác phải rời bỏ nhà cửa.

Việc những tay súng ngoan cố nhất của phe đối lập sinh sống cùng những người dân thường bị mắc kẹt ở Idlib khiến bài toán ở đây trở nên khó khăn hơn.

"Điều tồi tệ hiện nay ở Idlib là tất cả các giải pháp quân sự đều chỉ khiến mọi thứ thêm tệ hơn. Không có cách nào vô hiệu hóa những phần tử Hồi giáo cực đoan ở Idlib mà không gây thương vong lớn", báo cáo của Nhóm Khủng hoảng quốc tế (ICG) cho biết.

Văn phòng Điều phối các vấn đề Nhân đạo (OCHA) của Liên Hợp Quốc cho biết hơn 152.000 người đã phải sơ tán khỏi Idlib kể từ 29/4 - 5/5, gấp 3 con số từ tháng 2/2019.

Phản ứng của Thổ Nhĩ Kỳ

Thổ Nhĩ Kỳ gần như im lặng trong những leo thang căng thẳng gần đây, thậm chí cả khi pháo kích từ lãnh thổ do chính phủ Syriakiểm soát tấn công một cứ điểm quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ ngày 4/5.

Gần đây, Ankara đang tập trung vào việc đẩy lùi lực lượng dân quân người Kurd ở các khu vực phía bắc Syria, đặc biệt là khu vực gần Tel Rifaat nằm tại phía bắc Aleppo. Thổ Nhĩ Kỳ và Nga vẫn đang thảo luận về hướng giải quyết tình hình hiện nay tại Idlib.

Trong một tuyên bố chung sau cuộc gặp ngày 25 và 26/4, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga và Iran đều thể hiện sự lo ngại trước những nỗ lực mở rộng quyền kiểm soát của nhóm Tahrir al-Sham, đồng thời "tái khẳng định quyết tâm tiếp tục hợp tác với nhau" để loại bỏ những phần tử Hồi giáo nổi dậy, trong đó có Tahrir al-Sham khỏi khu vực này.

Những lo ngại của Thổ Nhĩ Kỳ sẽ ngày càng tăng cao nếu một cuộc tấn công xảy ra ở Idlib bởi điều này sẽ khiến Ankara phải đối diện với làn sóng người tị nạn khổng lồ từ Syria, ước tính lên tới 3,6 triệu người.

So sánh các lực lượng tham chiến ở Idlib

Quân đội Syria với sự ủng hộ vũ khí từ Nga cùng với lực lượng dân quân do Iran ủng hộ đủ sức đánh bại phe đối lập ở khu vực phía tây Syria vốn không có hệ thống phòng không nào hiệu quả.

Trong khi đó, Tahrir al-Sham khẳng định nhóm này sẽ đối phó với các cuộc tấn công trên mặt đất của Nga bằng "thép và lửa". Kho vũ khí của phe nổi dậy này có cả hệ thống tên lửa chống tăng, tên lửa đất đối đất và thậm chỉ cả những chiến binh liều chết.

Trong một video công bố trong tuần này, một phát ngôn viên của Tahrir cho biết những kẻ nổi dậy ở các khu vực khác của Syria như Ghouta, Deraa và Homs đều quyết tâm bảo vệ khu vực chúng đang kiểm soát đến cùng./.