Chiến sự Syria “nóng” trở lại

Trong một vài tuần qua, vùng tây bắc Syria chứng kiến sự leo thang quân sự mới khi Nga và các lực lượng của chính phủ Syria tiến hành chiến dịch ném bom một số khu vực của tỉnh Idlib, Aleppo và Hama sau khi 2 cuộc tấn công của Hay'et Tahrir al-Sham (HTS) - một nhóm phiến quân có liên hệ với al-Qaeda làm 22 binh lính ủng hộ chính phủ thiệt mạng ngày 27/4.

Một quả bom thùng được thả từ trực thăng phát nổ ở Karsaa, tỉnh Idlib, Syria ngày 7/5/2019. Ảnh: Reuters

Nga ủng hộ chính phủ Tổng thống Syria Bashar al-Assad trong khi Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ các lực lượng nổi dậy trong cuộc nội chiến kéo dài 8 năm ở Syria nhưng hai nước sau đó đã hợp tác với nhau để kiềm chế giao tranh ở khu vực tây bắc quốc gia Trung Đông này. Tuy nhiên, những nỗ lực trên đang có nguy cơ sụp đổ khi làn sóng bạo lực tăng cao trong những tuần gần đây tại các thành trì của phe nổi dậy ở Syria.

Số liệu từ tổ chức Giám sát Nhân quyền Syria cho thấy, suốt vài tháng qua, các điều khoản của thỏa thuận ngừng bắn đã nhiều lần bị vi phạm. Các cuộc ném bom và các cuộc đụng độ xảy ra đã khiến khoảng 500 dân thường thiệt mạng

Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu đã gọi những cuộc tấn công này là "sự vi phạm trắng trợn lệnh ngừng bắn hồi tháng 9/2018" và cho rằng chúng đã đi ngược với tinh thần của Thổ Nhĩ Kỳ trong những nỗ lực hợp tác với Nga và Iran để giảm các cuộc giao tranh và thương vong ở Idlib cũng như các khu vực lân cận.

Quân chính phủ Syria lại cho biết các cuộc tấn công không hề nhắm vào dân thường mà nhằm vào các nhóm phiến quân có liên hệ với tổ chức khủng bố al-Qaeda.

Leo thang căng thẳng gần đây ở Syria có thể coi là diễn biến đáng chú ý nhất kể từ khi Nga và Thổ Nhĩ Kỳ đạt được thỏa thuận ngừng bắn tạm thời thông qua việc thiết lập khu vực phi quân sự tại các vùng do phe nổi dậy kiểm soát ở tây bắc Syria.

Theo Al Jazeera, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ cũng trở thành mục tiêu trong 2 cuộc tấn công hồi đầu tháng 5/2019. Các lực lượng của chính phủ Syria đã nã pháo vào một đài quan sát của Thổ Nhĩ Kỳ ở tỉnh Hama, trong khi các tay súng người Kurd thuộc các Đơn bị Bảo vệ Nhân dân (YPG) cũng tấn công các vị trí của lực lượng Thổ Nhĩ Kỳ gần Tel Rifaat, phía bắc tỉnh Aleppo.

Các cuộc tấn công này cùng với những diễn biến gần đây ở Syria đã cho thấy rạn nứt đáng kể trong quan hệ Nga - Thổ giữa bối cảnh cả 2 đều đang cố gắng thực hiện thỏa thuận ngừng bắn như đã nhất trí.

Một nhân vật trong phe đối lập ở Syria nhận định với Reuters rằng: "Chúng tôi được biết ông Erdogan đã nói với ông Putin rằng thỏa thuận sẽ sụp đổ nếu tình hình leo thang vượt quá tầm kiểm soát".

Nga mất kiên nhẫn, Thổ Nhĩ Kỹ thất vọng

Đến nay, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục hợp tác ở Syria vì một mục đích chung, đó là kiềm chế sức ép từ phía Mỹ. Tuy nhiên, những khác biệt ngày càng lớn giữa 2 nước trong vấn đề Syria đang khiến mối quan hệ này thêm trắc trở và lệnh ngừng bắn càng trở nên mong manh. Nga gần như đã hết kiên nhẫn với Thổ Nhĩ Kỳ khi Ankara không thể kiềm chế HTS và đảm bảo sự tuân thủ đầy đủ lệnh ngừng bắn trong khu vực phi quân sự. Trong khi đó, phía Thổ Nhĩ Kỳ ngày càng thất vọng với lời hứa của Nga về việc sẽ đẩy lực lượng người Kurd YPG khỏi Tel Rifaat.

Khi mà hai bên Nga - Thổ chưa tìm được tiếng nói chung về vấn đề Syria thì Ankara còn phải một lúc cân bằng mối quan hệ với cả Washington và Moscow để đảm bảo những lợi ích ở phía đông và phía tây sông Euphrates.

Đặc biệt, leo thang quân sự gần đây càng khiến những bất đồng giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ thêm sâu sắc.

Ngày 25 và 26/4, một vòng đàm phán Astana giữa Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran đã được tổ chức nhằm tìm kiếm giải pháp đột phá cho tình hình Syria. Moscow hy vọng Ankara sẽ hỗ trợ đẩy nhanh tiến trình qua việc thành lập một ủy ban hiến pháp giữa chính phủ và phe đối lập nhưng hội nghị này đã kết thúc mà không đạt được thỏa thuận nào.

Sau đó, ngày 2/5, Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kì Mevlut Cavusoglu thông báo rằng Ankara và Washington đang tiến gần đến việc thành lập một "khu vực an ninh" ở phía đông sông Euphates dọc biên giới Syria và Thổ Nhĩ Kỳ. Tuyên bố của ông Cavusoglu được cho là có thể khiến Moscow không hài lòng khi Nga quyết định gây sức ép lên cả 2 khu vực quan trọng mà Thổ Nhĩ Kỳ đang quan tâm là Tel Rifaat và Idlib.

Nga và Thổ Nhĩ Kỳ toan tính gì ở Syria?

Tel Rifaat nằm trong một tam giác nhỏ ở phía bắc tỉnh Aleppo (phía tây sông Euphrates) - nơi mà YPG vẫn duy trì quyền kiểm soát sau chiến dịch quân sự gần Afrin của Thổ Nhĩ Kỳ năm 2018 nhằm tiêu diệt lực lượng người Kurd này. Tel Rifaat không tiếp giáp với phần lãnh thổ còn lại mà YPG kiểm soát và hiện đang được bao quanh bởi các lực lượng của Thổ Nhĩ Kỳ cùng với lực lượng Quân đội Syria Tự do mà Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ ở phía bắc, các lực lượng Iran ủng hộ ở tây nam cũng như quân chính phủ Syria và quân đội Nga ở đông nam. Tháng 2/2018, người Kurd đã tham gia một thỏa thuận với Moscow và Damascus, cho phép Nga và Syria triển khai quân đội trong khu vực nhằm gây sức ép với Thổ Nhĩ Kỳ.

Trong khi Nga và Iran đều duy trì kiểm soát Tel Rifaat như một vùng đệm an ninh với Thổ Nhĩ Kỳ và các lực lượng đồng minh của Ankara tại Syria thì Thổ Nhĩ Kỳ muốn kiểm soát khu vực này nhằm củng cố các thành quả mà họ giành được tại Afrin và sau đó là Manbij.

Mục tiêu ngắn hạn của Thổ Nhĩ Kỳ là kiểm soát hoàn toàn biên giới với Syria ở phía tây sông Euphrates và mở tuyến đường quốc lộ Gaziantep-Aleppo để các doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ có thể tiếp cận thị trường Syria.

Idlib cũng có tầm quan trọng chiến lược với Thổ Nhĩ Kỳ. Ankara lo ngại rằng nếu chính phủ Syria kiểm soát được tỉnh này và các khu vực xung quanh hiện do phe nổi dậy nắm giữ, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ mất đi ảnh hưởng chính trị đáng kể trong cuộc xung đột Syria và đối mặt với một làn sóng người tị nạn Syria tràn sang biên giới. Viễn cảnh đó cũng hạn chế tầm ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ tại khu vực biên giới giữa nước này và Syria ở bờ tây sông Euphrates, vốn cũng đang chịu ảnh hưởng của Nga, Iran và Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) mà Mỹ hậu thuẫn.

Với Nga, Idlib cũng giữ vị trí chiến lược quan trọng khi mà khoảng 2/3 tuyến đường quốc lộ M4 và M5 nối Latakia tới Aleppo và nối Damascus với Aleppo đi qua tỉnh này. Giành được quyền kiểm soát những con đường then chốt có thể giúp chính phủ Syria nhanh chóng khôi phục về kinh tế. Nga cũng cần đảm bảo an ninh một số khu vực nhất định ở phía tây Idlib để ngăn chặn các cuộc tấn công của phe nổi dậy vào căn cứ quân sự Hmeimim ở Latakia.

Bàn cờ Syria khó đoán định

Nhà bình luận Joe Macaron nhận định trên tờ Al Jazeera rằng, với những toan tính chiến lược ở Syria, Moscow có thể sẽ đề xuất để Ankara mở rộng ảnh hưởng ở Tel Rifaat, đổi lại, Nga sẽ tăng cường vị thế tại phía nam Idlib. Tuy nhiên, một thỏa thuận như vậy không dễ gì đàm phán và đạt được bởi một số lý do sau:

Thứ nhất, Nga sẽ không thể nào "bật đèn xanh" cho không quân Thổ Nhĩ Kỳ ném bom thành phố này như Ankara đã từng làm với Afrin năm 2018. Thứ hai, Nga cũng không thể đảm bảo Thổ Nhĩ Kỳ sẽ chấp nhận một chiến dịch tấn công quy mô lớn vào Idlib, cũng như hiểu rõ rằng điều đó sẽ đẩy Ankara vào "vòng tay" Washington. Thứ ba, Iran, chính phủ Syria và lực lượng YPG đều có thể sẽ phản đối một thỏa thuận như vậy giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ về giải pháp cho Tel Rifaat.

Vì vậy, "cho và nhận" một cách hạn chế giữa 2 bên có vẻ là một giải pháp khả thi hơn cả, khi mà Nga và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ bắt tay tìm cách trì hoãn xung đột vì lợi ích đôi bên thay vì tìm kiếm một thỏa thuận lớn buộc 2 bên phải đưa ra nhiều nhượng bộ.

Ngoài ra, có 2 nhân tố khác có thể khiến tình hình của Thổ Nhĩ Kỳ tại Syria thêm phức tạp. Đầu tiên là Mỹ khi gần đây Washington yêu cầu chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ dừng mua hệ thống tên lửa S-400 của Nga và đang đề xuất một thỏa thuận ở phía đông sông Euphrates. Mỹ đang nỗ lực trong vai trò trung gian hòa giải giữa Thổ Nhĩ Kỳ và lực lượng YPG. Tuy nhiên, đi theo con đường của Mỹ có thể khiến Thổ Nhĩ Kỳ bị loại khỏi tiến trình Astana cũng như rạn nứt quan hệ với Nga.

Đến nay, rõ ràng là "một ăn cả" không phải là chiến lược tốt nhất cho Thổ Nhĩ Kỳ. Trong tương lai gần, Ankara có lẽ phải quyết định liệu ưu tiên của mình là thỏa thuận ở phía tây hay phía đông sông Euphrates và điều quan trọng nhất là liệu Thổ Nhĩ Kỳ nên từ bỏ Tel Rifaat, Manbij hay Idlib, cũng như cái giá phải trả sẽ là gì. Đặc biệt, thương vụ S-400 khiến Thổ Nhĩ Kỳ phải chọn lựa giữa một bên là các lệnh trừng phạt của Mỹ có thể bóp nghẹt nền kinh tế nước này hay cuộc tấn công của Nga vào Idlib có thể làm suy yếu ảnh hưởng của Ankara ở Syria.

Những nhân tố này cùng với sự mong manh trong quan hệ Nga - Thổ có thể sẽ càng khiến khu vực tây bắc Syria thêm leo thang căng thẳng và ngày càng khó đoán định./.