Dư luận gần đây quan tâm đến tiểu thuyết lịch sử “Đức Thánh Trần” của nhà văn Trần Thanh Cảnh, hay tiểu thuyết “Chim ưng và chàng đan sọt” của nhà văn Bùi Việt Sĩ, không chỉ ở khía cạnh nội dung, mà còn ở góc nhìn mới mà tác giả đề cập, đó là yếu tố sex trong những trang văn gắn với các nhân vật lịch sử.
Vậy sex trong văn xuôi đương đại, ranh giới giữa nghệ thuật hay dung tục được thể hiện như thế nào? Phóng viên VOV đã có cuộc trò chuyện với TS. Đỗ Anh Vũ, Viện Ngôn ngữ Việt Nam về nội dung này.
 |
TS. Đỗ Anh Vũ, Viện Ngôn ngữ Việt Nam. |
Tiểu thuyết hiện đại phải quan tâm đến tâm lý nhân vật
PV: Thưa TS. Đỗ Anh Vũ, anh nhận xét như thế nào về cách miêu tả sex khá mạnh bạo của nhà văn Trần Thanh Cảnh?
TS Đỗ Anh Vũ:Xu hướng “giải thiêng” là một góc nhìn rất mới mẻ, rất đời thường về nhân vật Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, một nhân vật lịch sử đã được người Việt Nam phong thánh bởi những công lao to lớn đối với dân tộc trong sự nghiệp chống ngoại xâm.
Bối cảnh của những trực tả luyến ái giữa Trần Quốc Tuấn với Quế Lan được nhà văn diễn tả một cách tự nhiên, có dụng công nghệ thuật. Cả chàng và nàng đều ở độ tuổi thanh xuân, trai tài gái sắc gặp nhau trong hoàn cảnh Trần Quốc Tuấn và Quế Lan thoát khỏi con trâu điên đang đuổi theo nàng. Và cảnh ân ái giữa Trần Quốc Tuấn và Quế Lan được nhà văn miêu tả rất lãng mạn, nên thơ, kết hợp với cả những thủ pháp của điện ảnh. Sau một vài câu tả về động tác của hai nhân vật thì điểm nhìn được chiếu ra cảnh vật xung quanh để tả bãi dâu, lá dâu, chim hồng hạc... là hợp lý và tạo được cảm xúc.
PV: Tiểu thuyết này còn miêu tả cảnh ân ái giữa Thoát Hoan và An Tư công chúa. Theo anh, cảnh miêu tả sex giữa hai nhân vật này có thành công hay không?
TS Đỗ Anh Vũ:Trong chính sử, việc An Tư sang hiến mình cho Thoát Hoan chỉ được nói vài dòng. Quan trọng nhất ở đây, Trần Thanh Cảnh muốn miêu tả, diễn tả được vấn đề nội tâm của An Tư, những chuyển biến, biểu hiện về thế giới tâm lý, tình cảm, tâm trạng của nhân vật này. Tiểu thuyết cổ điển (như Tam quốc, Thủy hử chẳng hạn) thường thiên về miêu tả hành động, nhưng tiểu thuyết hiện đại thì dứt khoát phải quan tâm nhiều hơn đến tâm lý nhân vật. Và nhân vật An Tư đã hiện lên trong trang sách với đầy đủ các góc nhìn của một người phụ nữ trong đời thực, có những xót xa, chịu đựng, nhẫn nại hy sinh, lại cũng có cả những rung động, khát khao, yêu thương trần tục.
PV: Bên cạnh thành công của những tác phẩm tiêu biểu được công chúng đón nhận có không ít tác phẩm bị dư luận phản ứng gay gắt và bị thu hồi như “Sợi xích” của Lê Kiều Như, “Dại tình” của Bùi Bình Thi. Anh đánh giá như thế nào về yếu tố sex thiên về dung tục, trần trụi, mà cụ thể trong những tác phẩm vừa nhắc tới?
TS Đỗ Anh Vũ: Tình dục đi vào văn chương cần phải diễn đạt sao cho mang chất thơ, có sự trau chuốt, có tính thẩm mỹ và quan trọng hơn nữa là đằng sau đó có ít nhiều chất tư tưởng. Trong khi những tác phẩm kể trên chỉ đơn thuần phơi bày tình dục như bản năng. Ngôn ngữ thì trần trụi, thậm chí thô thiển, vì thế không tạo được rung cảm, rung động để chinh phục người đọc. Viết về sex mang tính thẩm mỹ và đẹp, gợi không phải dễ. Người viết phải thực sự có tài và tinh tế.
Viết về sex không thể dễ dãi
PV: Thưa anh, người viết cần trang bị những gì để có được một tác phẩm thành công khi viết về yếu tố sex?
TS Đỗ Anh Vũ: Người viết phải có ý thức cao về công việc sáng tạo văn chương, phải xác định văn chương ngoài chức năng giải trí còn mang chức năng giáo dục, hướng người đọc đến chân, thiện, mỹ. Viết về sex không thể dễ dãi, chạy theo câu view. Người viết phải có ngôn ngữ dồi dào, phong phú, điêu luyện, vừa truyền được cảm xúc vừa trau chuốt; nói về chuyện trần tục mà không được dùng các từ tục; phải biết dùng các thủ pháp tu từ một cách linh hoạt, chẳng hạn “vẽ mây nẩy trăng” (chữ của Kim Thánh Thán), sử dụng nhân hóa, ẩn dụ để miêu tả...
PV: Anh đánh giá như thế nào về sự quan tâm của công chúng đối với vấn đề này trong các tác phẩm văn xuôi?
TS Đỗ Anh Vũ:Người đọc thời kỳ nào cũng mong muốn được thưởng thức những tác phẩm hay, có chất lượng nghệ thuật. Đành rằng người đọc có nhiều loại, có cả những người dễ dãi với thị hiếu thẩm mỹ tầm thường, nhưng ở đây chúng ta mặc định nói đến những người đọc có phẩm chất, và văn chương viết ra cần có giá trị lâu dài để lưu đến muôn đời. Vậy thì người đọc luôn đợi chờ những sáng tạo của nhà văn, thậm chí là những trải nghiệm, những vốn sống có thật, và được nhà văn kể lại bằng ngôn ngữ của văn chương, thứ ngôn ngữ tạo ra giá trị thẩm mỹ, giá trị giáo dục, mang đằng sau nó bề dày của một thông điệp tư tưởng, hướng thiện cho con người.
PV: Trở lại với cuốn sách“Chim ưng và chàng đan sọt” và “Đức Thánh Trần”, rõ ràng chúng ta đã thấy được vai trò của nhà văn, ngoài việc xác lập ý thức sáng tạo để tạo ra những điều mới mẻ, ngoài những dụng công trau chuốt ngôn từ, thì phải trang bị những kiến thức về văn hóa, lịch sử dày dặn, có một quá trình chuẩn bị tư liệu công phu. Về phía người đọc, khi tiếp nhận tác phẩm thì không chỉ thưởng thức mà còn giữ vai trò đồng sáng tạo với nhà văn, bày tỏ một cách thẳng thắn những quan điểm của mình. Anh có đồng ý với ý kiến này không?
TS Đỗ Anh Vũ:Tôi hoàn toàn nhất trí với ý kiến trên, cũng cần nói thêm về vai trò của các nhà lý luận phê bình nữa. Sự tham gia với những góc nhìn mới, những phản biện thẳng thắn sẽ là thước đo định hướng cho người viết về vấn đề nhạy cảm nhưng hấp dẫn này. Và các nhà xuất bản cũng cần chú ý vai trò của mình để ấn hành những tác phẩm có giá trị.
PV: Cảm ơn anh về cuộc trò chuyện này!./.