Ai Cập trước nguy cơ nội chiến

Bất chấp những tổn thất nặng nề về nhân sự cùng sự phản đối ngày càng tăng trong công chúng Ai Cập, ngày 25/8, Tổ chức Anh em Hồi giáo, đã tiếp tục phát động thêm nhiều cuộc tuần hành mới với quy mô nhỏ, tại một số địa phương khác nhau để lên án Chính phủ lâm thời và đòi phục chức cho ông Morsi.

Tại thủ đô Cairo, những người biểu tình tập trung tại một quảng trường nhỏ ở quận Maadi, gần trụ sở Tòa án Hiến pháp tối cao ở phía nam Cairo. Cuộc biểu tình, với khoảng 300 người tham gia, đã kéo dài tới khoảng 1h sáng ngày 26/8. Còn tại Alexandria, thành phố cảng lớn nhất phía bắc Ai Cập, những người biểu tình tập trung trên một đoạn phố dọc biển Địa Trung Hải, mang theo ảnh của Tổng thống bị truất quyền Morsi và các biểu ngữ lên án “Chính quyền đảo chính”. 

Người biểu tình ủng hộ ông Morsi (Ảnh: Reuters)

Một số cuộc biểu tình quy mô nhỏ do Tổ chức Anh em Hồi giáo phát động cũng được ghi nhận kéo dài tới giữa đêm 25/8 tại một số địa phương của Ai Cập. Tất cả các cuộc biểu tình nói trên đều không dẫn tới bất kỳ hành động đụng độ nào với lực lượng an ninh hay dân cư địa phương.

Về phần mình, lực lượng an ninh Ai Cập ngày 25/8 tiếp tục tiến hành bắt giữ thêm nhiều thành viên của Tổ chức Anh em Hồi giáo tại một số địa phương khác nhau, theo lệnh của cơ quan Công tố.

Chiến dịch bắt giữ mới nhất được tiến hành đúng vào ngày Tòa án hình sự Cairo bắt đầu phiên xét xử đầu tiên nhằm vào một số lãnh đạo của Tổ chức Anh em Hồi giáo, trong đó có lãnh đạo tối cao của tổ chức này là ông Mohamed Badea cùng 2 phó tướng là các ông Youssef Talaat và Hassan Maleik. Các nhân vật này phải đối mặt với nhiều cáo buộc khác nhau, trong đó có cáo buộc kích động bạo lực và giết hại người biểu tình.

Nhiều người lo ngại rằng, việc bắt giữ các thành viên của tổ chức Anh em Hồi giáo cũng đồng nghĩa với việc cánh cửa đàm phán hòa giải dân tộc ở Ai Cập đang dần khép lại. Thực tế này có thể dẫn đến nguy cơ Anh em Hồi giáo sẽ có những động thái liên kết với những phần tử Hồi giáo cực đoan của nước ngoài trong nỗ lực giành lại quyền lực.

Trong một diễn biến khác, cựu Tổng thống Hosni Mubarak sắp được thả do, các công tố viên đã xóa cáo buộc tham nhũng cho ông. Diễn biến mới này được cho là có thể sẽ làm phức tạp hơn tình hình, nhất là khi chính phủ lâm thời Ai Cập gần như không để cho tổ chức Anh em Hồi giáo một cơ hội có tiếng nói trên bàn đàm phán. Trong khi đó, lực lượng Anh em Hồi giáo lại tuyên bố sẽ tiếp tục đấu tranh đến cùng để hạ bệ chính quyền được thành lập sau cuộc đảo chính quân sự.

Chính phủ lâm thời Ai Cập bị bỏ rơi?

Ngày 21/8, EU đã họp khẩn cấp và quyết định ngừng bán thiết bị an ninh và vũ khí cho Ai Cập. Trước đó, ngày 20/8, chính quyền của Tổng thống Mỹ Obama cũng tuyên bố xem xét lại các nguồn quỹ cho Ai Cập, theo đó, một số khoản viện trợ cho quân đội Ai Cập có thể bị tạm dừng. Những động thái này được cho là để phản đối sự kiện ngày 14/8, khi đất nước Ai Cập rung chuyển trước cuộc đụng độ được xem là đẫm máu nhất trong lịch sử.

Số tiền viện trợ mà Mỹ dành cho Ai Cập trung bình vào khoảng 1,55 tỷ USD/năm và cho quân đội nước này là 1,3 tỷ USD/năm. Trong khi đó, EU là đối tác thương mại lớn nhất của Ai Cập với kim ngạch năm 2011 đạt gần 34,5 tỷ USD. Những con số này cho thấy Ai Cập chịu sức ép của Mỹ và EU nhiều hơn bất cứ quốc gia Arab nào khác.

Trên phương diện ngoại giao, Mỹ đã tỏ sự ủng hộ Chính phủ của Tổ chức Anh em Hồi giáo từ những ngày đầu khi tổ chức này thắng cử và nắm chính quyền,nhưng cho đến nay, nhiều người không tin đó là ý muốn thực sự của Washington. Mỹ cần một đồng minh đứng cùng chiến tuyến, trên mặt trận chống khủng bố toàn cầu, chống lại những thành phần Hồi giáo cực đoan và có quan hệ tốt với các đồng minh khác của Mỹ như Israel, nhưng có vẻ như Chính quyền của Tổng thống Morsi lại không thể đáp ứng được yêu cầu đó.

Vậy tại sao Tổng thống Obama nói đến chuyện phải cân nhắc vấn đề hoãn và ngừng viện trợ quân sự trong khi họ cũng không còn ủng hộ Tổng thống bị lật đổ Morsi? Nước Mỹ vẫn khẳng định rằng họ là một quốc gia luôn luôn đề cao và bảo vệ dân chủ ở khắp nơi trên thế giới, chính vì lẽ đó họ phải lên tiếng trước những gì vừa xảy ra ở Ai Cập. Chính quyền Morsi là chính quyền được dân bầu  nhưng không phải là chính phủ mà Hoa Kỳ muốn có tại Ai Cập, vì Anh em Hồi giáo chủ trương bảo thủ tôn giáo và chống Israel, ủng hộ lực lượng Hamas tại Palestine.

Theo các chuyên gia phân tích, Chính phủ Mỹ vẫn kín đáo ủng hộ Chính phủ lâm thời Ai Cập, những tuyên bố mới đây của  Washington chỉ nhằm mục đích tránh cho người Mỹ bị mang tiếng là có vai trò trong việc tiếp tay lật đổ một chế độ dân chủ. Có thể khẳng định rằng, Washington vẫn phải bằng mọi cách phải duy trì viện trợ quân sự cho Ai Cập, vì chính sách của Mỹ ở Trung Đông. 

Cụ thể, trong khi EU đã có những quyết định khá cứng rắn về vấn đề Ai Cập, người phát ngôn Nhà Trắng Josh Earnest khẳng định trong buổi họp hôm 21/8 rằng: “Chính phủ lâm thời Ai Cập đã hứa sẽ quay lại với một chính phủ dân sự được bầu lên một cách dân chủ. Mặc dù những hành vi bạo động mà họ thực hiện đi ngược với lời hứa đó nhưng chúng tôi vẫn chưa quyết định cắt viện trợ cho Ai Cập”.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ bà Marie Harf cũng bảo vệ quyết định trên bằng lập luận cho rằng việc cung cấp viện trợ được quy định bởi luật pháp và không thể bị cắt đứt trong một sớm một chiều.

Ai Cập liệu có rơi vào nội chiến?

Trên thực tế, điều mà đông đảo người dân Ai Cập quan tâm hiện nay là một cuộc sống ổn định, ấm no hạnh phúc, không bạo lực. Kết quả cuộc điều tra được Trung tâm thăm dò dư luận Ai Cập (Baseera) công bố hôm 22/8 cho thấy: 67% người dân nước này “hài lòng” về chiến dịch giải tán hai cuộc biểu tình ngồi của những người ủng hộ Tổng thống bị phế truất Mohamed Morsi được lực lượng an ninh tiến hành hôm 14/8 vừa qua tại thủ đô Cairo và tỉnh Giza.

Một số người dân Ai Cập cho biết: “Người dân Ai Cập đang phải đối mặt với tình hình bạo lực và khủng bố đầy nguy hiểm. Xã hội Ai Cập đang bị đe dọa. Vấn đề không chỉ nằm ở sự chia rẽ về mặt xã hội. Vấn đề ở đây là sự ổn định của Ai Cập đang bị đe dọa. Nếu đất nước Ai Cập không có sự ổn định về mặt chính trị thì kinh tế không thể ổn định để phát triển. Điều đầu tiên cần làm để khôi phục kinh tế là an ninh phải được đảm bảo. Một khi vấn đề an ninh được giải quyết, các vấn đề khác như kinh tế, phát triển du lịch sẽ dần hồi phục trở lại.”

Trong những ngày cuối tuần qua, tiếp tục các nỗ lực phản kháng ngày càng yếu ớt chống Chính quyền mới và đòi khôi phục chức Tổng thống Ai Cập cho ông Mohamed Morsi, Tổ chức Anh em Hồi giáo và "Liên minh quốc gia ủng hộ sự hợp pháp" đã phát động nhiều cuộc biểu tình mới tại thủ đô Cairo và một số địa phương khác của Ai Cập.

Tuy nhiên, cũng giống như các cuộc biểu tình được phát động trong 1 tuần liên tiếp trước đó, các cuộc biểu tình ngày 23/8 có quy mô không lớn và không còn thu hút được quan tâm của dư luận và giới truyền thông như trước thời điểm 16/8, dù được đặt dưới một tên gọi mang đầy quyết tâm và pha màu sắc bạo lực "Thứ Sáu của những tử sỹ" hay "Thứ Sáu tử vì đạo".

Trả lời phỏng vấn của kênh truyền hình ABC News, Thủ tướng lâm thời Ai Cập Hazem El-Beblawi cho rằng, ông “không lo ngại về nguy cơ của một cuộc nội chiến” ở Ai Cập, đồng thời cảnh báo rằng việc Washington cắt giảm viện trợ quân sự cho Ai Cập “là một tín hiệu xấu”. Ông El-Beblawi cũng tiết lộ, Saudi Arabia, UAE và Kuwait đã cam kết viện trợ hàng tỷ USD cho Chính phủ mới của Ai Cập, những khoản viện trợ này sẽ giúp cho quân đội có thể tồn tại mà không bị ảnh hưởng do thiếu viện trợ quân sự của Mỹ.

Tuy nhiên ông El-Beblawi nói rằng: “Chúng tôi rất lấy làm tiếc vì tại thời điểm này giữa Mỹ và Ai Cập có một sự hiểu lầm nhưng tôi không thể phủ nhận một thực tế là chúng tôi cần Mỹ cũng như họ cần chúng tôi”.

Ông El-Beblawi nói: “Tôi không loại trừ khả năng đất nước sẽ phải đối mặt với một số vấn đề xảy ra liên tục trong vài tuần tới. Nhưng kịch bản về một cuộc nội chiến giống như những gì chúng ta đang được chứng kiến ở các nước láng giềng của chúng tôi sẽ không diễn ra ở Ai Cập”.

Những tuyên bố trên của ông El-Beblawi không phải là không có cơ sở. Theo các chuyên gia phân tích, nội chiến chỉ có thể xảy ra nếu lực lượng chống chính phủ có được sự hậu thuẫn từ những nước láng giềng hay các cường quốc. Với Ai cập, các bên được cho là có liên quan đến tình hình nước này như Israel, Saudi Arabia, UAE và Kuwait đương nhiên sẽ không ủng hộ Anh em Hồi giáo. Hai nước cạnh tranh ảnh hưởng với Saudi Arabia là Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ vốn lên tiếng ủng hộ Tổ chức Anh em Hồi giáo thì cho đến nay vẫn chưa có động thái cụ thể nào ngoài những tuyên bố lên án việc lật đổ Tổng thống Morsi.

Về phía Anh em Hồi giáo, ngay cả khi ông Mohamed Morsi chưa bị lật đổ, Tổ chức này đã nhiều lần bác bỏ mọi đường lối bạo lực, xác nhận Anh em Hồi giáo không hề có quan hệ nào với tổ chức Al-Qaeda, và chỉ chấp nhận những biện pháp tranh đấu chính trị ôn hoà có lợi cho xã hội. Ông thường nói những hành động bạo lực nếu có thì chỉ là hiện tượng đơn lẻ, cá nhân, phe nhóm trong hay ngoài phong trào, không phải là chủ trương của tổ chức này.

Cho đến nay, Anh em Hồi giáo chưa từ bỏ chủ trương đấu tranh ôn hoà, chống lại các biện pháp bạo lực. Mặc dù giới lãnh đạo đang bị truy lùng, bắt giam, lẩn trốn khắp nơi trong và ngoài Ai Cập, nhưng chưa một ai trong giới lãnh đạo của tổ chức này tuyên bố phải sử dụng bạo lực để dành lại chính quyền.

Chuyên gia phân tích Sergey Demidenko của Viện Nghiên cứu Chiến lược và Phân tích Nga nói: “Có rất ít khả năng xảy ra nội chiến ở Ai Cập. Ở đây có sự leo thang căng thẳng, có các vụ tấn công khủng bố, có chiến tranh du kích… nhưng có ít khả năng sẽ có cuộc nội chiến bởi vì ở Ai Cập không có tiền đề cho điều đó. Ở quốc gia này các vấn đề liên quan đến mâu thuẫn sắc tộc và tôn giáo không sâu sắc như ở Iraq hay Syria. Nói chung, đa số người dân ủng hộ quân đội và bản thân Anh em Hồi giáo cũng không sẵn sàng giao chiến. Một điều quan trọng khác đó là hầu hết các nước trong khu vực đều ủng hộ hành động của quân đội Ai Cập”.

Giới phân tích cho rằng, những thế lực hậu thuẫn cho quân đội Ai Cập hiện nay đang đứng trước một tình huống khó xử bởi vì kịch bản xây dựng một nhà nước vừa thân Israel và phương Tây vừa thân Saudi Arabia và UAE có lẽ là không thể thực hiện được. Những gì Mỹ và EU có thể làm ở thời điểm hiện tại là cố gắng kéo dài thời gian, kết hợp với những biện pháp ngoại giao nhằm tránh một kịch bản Syria lặp lại ở Ai Cập.

Cách đây hơn hai năm, người dân Ai Cập và một số nước ở Arab khác đã đồng loạt xuống đường đón chào "Mùa xuân Arab’. Các nước phương Tây cũng như giới quan sát khi ấy tin rằng sau những mùa đông dài của chế độ độc tài khắc nghiệt, một mùa xuân dân chủ, tự do sẽ bắt đầu tại những quốc gia Arab này.

Nhưng với những bất ổn chính trị và xung đột đẫm máu trong thời gian qua tại Ai Cập, xem ra ‘Mùa xuân Arab’ đã không nảy lộc, kết trái như mong đợi mà chỉ thấy chết chóc và đau thương cùng một tương lai bất định. Với những gì đã và đang diễn ra, rõ ràng rằng tình hình bất ổn ở Ai Cập sẽ không dễ gì được giải quyết trong một sớm một chiều./.