Vì sao nợ công Việt Nam vọt tăng lên 110 tỷ USD?

Báo cáo “Cập nhật tình hình phát triển kinh tế Việt Nam” vừa được Ngân hàng Thế giới (WB) công bố có thông tin về nợ công khiến dư luận xã hội giật mình với con số nợ lên tới 110 tỷ USD, cao hơn nhiều so với các nguồn số liệu từng được công bố.

Nợ tăng nhanh do thay đổi cơ cấu nợ

Theo Ngân hàng Thế giới, tổng nợ công (nợ của chính phủ, nợ do chính phủ bảo lãnh và nợ của chính quyền địa phương) đã tăng từ 54,5% GDP 2013 lên mức 59,6% năm 2014. “Mặc dù mức nợ công vẫn nằm trong phạm vi bền vững, chi phí trả nợ gia tăng đang làm co giảm dư địa tài khóa”- WB đánh giá.

Xét trong vài năm, WB nhận thấy “nợ công của Việt Nam tăng nhanh trong những năm gần đây”. Tính đến cuối năm 2014, tổng dư nợ công của Việt Nam (nợ của chính phủ, nợ được chính phủ bảo lãnh và nợ của chính quyền địa phương) ước tính 2.347 nghìn tỷ đồng (khoảng 110 tỷ USD). WB còn lưu ý rằng, “toàn bộ dữ liệu về nợ được thu thập được từ thẩm quyền của Chính phủ”.

Tỷ trọng nợ công so với GDP tăng nhanh từ 50% năm 2011 lên 59,6% năm 2014. 79,6% con số này là nợ chính phủ, 19% là nợ được chính phủ bảo lãnh và khoảng 1,4% là nợ của chính quyền địa phương. Bộ Tài chính dự báo tổng dư nợ công có thể đạt mức đỉnh điểm gần 65% GDP vào cuối năm 2017. Sau đó, tỷ lệ nợ/GDP sẽ giảm dần do thắt chặt tài khóa.

Con số nợ công mà WB công bố lần này cao hơn nhiều so với các báo cáo khác về nợ công của Việt Nam đã được Bộ Tài chính hay các tổ chức khác công bố. Theo giải thích của WB, nợ công Việt Nam tăng do thay đổi cơ cấu nợ. Do nhu cầu tài trợ ngân sách tăng nhanh hơn tốc độ tăng trưởng huy động vốn vay ưu đãi bên ngoài, Chính phủ chủ yếu dựa vào nợ trong nước để đáp ứng nhu cầu huy động vốn. Mặc dù nợ nước ngoài của Chính phủ vẫn giữ ổn định khoảng 27-28% GDP trong giai đoạn 2010-2014, nợ trong nước tăng nhanh từ 23,1% GDP năm 2010 lên 31,7% GDP năm 2014.

Đáng chú ý nữa là phần lớn huy động vốn trong nước dựa trên phát hành trái phiếu Chính phủ với lãi suất bình quân 7,9%/năm trong năm 2013 và 6,6% năm 2014. Thời gian đáo hạn trung bình của trái phiếu chính phủ tương đối ngắn 3,1 năm (2013) và 4,8 năm (2014). “Điều này có thể phát sinh rủi ro quay vòng nợ không khớp với kỳ hạn, đặc biệt trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư cơ sở hạ tầng được tài trợ bằng nợ vay”- WB cảnh báo.

Thực tế, theo WB, tận dụng điều kiện tài chính toàn cầu thuận lợi và nâng cao xếp hạng tín dụng quốc gia trong thời gian gần đây, Việt Nam đã phát hành trái phiếu quốc tế 10 năm với tổng giá trị 1 tỷ USD (lãi suất 4,8%) vào tháng 11/2014 – lần phát hành ra thị trường quốc tế đầu tiên trong 5 năm. Phần lớn số thu của đợt phát hành trái phiếu này được sử dụng để tái cơ cấu các khoản vay trước đó.

Nguy cơ từ doanh nghiệp nhà nước và ngân hàng

Trong bối cảnh nợ công tăng nhanh, áp lực càng tăng cho cân đối ngân sách. Theo phân tích của WB, thâm hụt ngân sách năm 2014 của Việt Nam ước tính ở mức 5,3% GDP phản ánh kết quả thu ngân sách khó khăn hơn trong khi chi ngân sách (đặc biệt là chi đầu tư phát triển) vẫn tăng mạnh.

Tình hình thu chi ngân sách 5 tháng đầu năm 2015 vẫn cho thấy nhiều áp lực trong cân đối ngân sách năm nay. Tính đến hết tháng 5/2015 bội chi ngân sách ước gần 75.000 tỷ đồng (khoảng 3,5 tỷ USD) - tương đương 1/3 chỉ tiêu của cả năm 2015.

Vì thế, chi phí thanh toán nợ có thể tạo thêm gánh nặng lên ngân sách. Nghĩa vụ thanh toán nợ công (tổng thanh toán nợ chính phủ, nợ được chính phủ bảo lãnh và nợ của chính quyền địa phương) đã tăng từ 22% năm 2010 lên gần 26% tổng thu ngân sách năm 2014. Chi trả lãi vay hiện chiếm gần 7,2% chi ngân sách, lấn át các khoản chi tiêu khác.

Ngoài ra, một cảnh báo nữa được WB đưa ra: “nghĩa vụ nợ tiềm tàng từ doanh nghiệp nhà nước và khu vực ngân hàng cũng trở thành mối nguy cơ rủi ro tới tính bền vững của nợ công”. Bởi WB cho rằng, ngoài các khoản nợ do chính phủ bảo lãnh được trình bày ở trên vẫn còn nhiều các khoản nợ tiềm ẩn chưa được thống kê một cách đầy đủ. Các khoản nợ này ước tính có quy mô khá lớn, tính rủi ro cao và có thể đe dọa tới ổn định tài khóa.