Bất đồng chính trị và quân sự đang diễn ra giữa Nga và Mỹ là dấu hiệu cho thấy cấu trúc an ninh và kinh tế của châu Âu cần phải được chuyển đổi để phù hợp với các lợi ích chiến lược của châu Âu và Nga.
Nói cách khác, con đường kết thúc cuộc chiến ở Ukraine yêu cầu phải tập trung vào các ưu tiên an ninh của những bên có nhiều lợi ích nhất từ giải pháp ngoại giao như các quốc gia châu Âu. Viễn cảnh hòa bình của Ukraine phụ thuộc vào các cuộc đàm phán thành công giữa các nước châu Âu và Nga.
Ngày 16/6, các nhà lãnh đạo châu Âu gồm Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Olaf Scholz và Thủ tướng Italy Mario Draghi đã đến thăm Ukraine, không cùng thời điểm với Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin. Điều này cho thấy châu Âu có khả năng thực hiện các cuộc đàm phán ngoại giao độc lập mà không có Mỹ.
Tuy nhiên, việc theo đuổi giải pháp với một liên minh quân sự như NATO thay vì tập trung vào việc ngăn chặn và giải quyết xung đột thông qua các thỏa thuận an ninh tập thể, thông qua Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), Liên Hợp Quốc và EU, đã làm suy yếu khả diễn ra các cuộc đàm phán của Ukraine.
Ukraine cần nỗ lực để đảm bảo tư cách thành viên EU
Ukraine đã đạt được tư cách ứng cử viên EU, một bước quan trọng trong quá trình trở thành thành viên chính thức của liên minh. Giới chuyên gia nhận định đây là một bước tiến mang tính lịch sử đối với châu Âu, thể hiện tinh thần đoàn kết nội bộ và gửi thông điệp rõ ràng tới Nga.
Trong khi đó, việc gia nhập NATO của Ukraine dường như đã không còn nhiều hy vọng. Trước đó, vào tháng 6, Igor Zhovkva - cố vấn của Tổng thống Zelensky nhận định Ukraine đã chấp nhận rằng việc gia nhập NATO không còn được cân nhắc nữa và sẽ không thực hiện bất kỳ động thái nào để tham gia liên minh quân sự do Mỹ dẫn đầu.
Để trở thành thành viên EU, Ukraine nên sẵn sàng đàm phán một thỏa thuận lâu dài để giải quyết tình trạng ở Donbass, Crimea và các vùng lãnh thổ khác khi sự kiểm soát của Nga đối với những khu vực này càng trở nên vững chắc sau khi sáp nhập.
Cả Lugansk và Donetsk ở khu vực Donbass đều là mục tiêu chính trong chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine. Trong bối cảnh cuộc chiến vẫn chưa đi đến hồi kết, Nga đang nắm quyền kiểm soát kinh tế và chính trị trên thực tế đối với các khu vực này.
Theo The Guardian, trong báo cáo diễn biến chiến sự ngày 12/7, cơ quan tình báo thuộc Bộ Quốc phòng Anh nhận định, quân đội Nga đã giành thêm được một phần lãnh thổ nhỏ tại tỉnh Donetsk, miền Đông Ukraine, sau khi tuyên bố kiểm soát thị trấn Hryhorivka.
Giảm căng thẳng Nga - Ukraine bằng cách nào?
Khi lựa chọn giữa thỏa hiệp hoặc tiếp tục cuộc chiến, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ cần phải thực hiện các hành động cụ thể để giảm leo thang căng thẳng.
Điều này sẽ bao gồm một thỏa thuận thiết lập một khu vực ngừng bắn. Một lệnh ngừng bắn có thể đồng nghĩa sẽ có những nỗ lực tiếp theo để giảm căng thẳng như rút bớt quân và gỡ bỏ bom mìn.
Bên cạnh một thỏa thuận ngừng bắn, cả Nga và Ukraine phải chuẩn bị để thống nhất về chủ quyền và độc lập của Ukraine, nơi quyền của người thiểu số được tôn trọng và thực thi.
Một số chuyên gia cho rằng chủ quyền của Ukraine cần được 5 thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc gồm Trung Quốc, Pháp, Nga, Anh và Mỹ, cùng với EU và Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ.
Bước tiếp theo để giảm leo thang căng thẳng là đàm phán về quy chế đặc biệt của các vùng lãnh thổ hiện do Nga kiểm soát, bao gồm Donbass và Crimea.
Bước thứ ba là duy trì khả năng tiếp cận và di chuyển an toàn, tự do trên khắp Biển Đen mà không bị cản trở bởi mìn và các lệnh phong tỏa, cấm vận.
Bình thường hóa quan hệ giữa Nga và Ukraine sẽ mang lại sự ổn định trong khu vực với quyền tự do di chuyển của người dân và hàng hóa.
Căng thẳng giữa Nga và Ukraine có thể giảm nhiệt nếu các bên thực hiện cách tiếp cận tập trung vào những điều có khả năng đạt được thỏa thuận, bao gồm cả việc ngừng bắn và thiết lập vùng đệm, trước khi chuyển sang các vấn đề khó khăn hơn.
Kể từ khi Nga triển khai chiến dịch quân sự ở Ukraine, hoạt động ngoại giao giữa phương Tây và Nga đã giảm dần, chỉ còn một vài cuộc điện đàm giữa các nhà lãnh đạo Pháp và Đức với Tổng thống Putin. Lập trường cứng rắn của cả phương Tây và Nga đã ngăn cản các thỏa thuận vững chắc về hành lang nhân đạo.
Để tránh một cuộc xung đột bị đóng băng, khi đó cuộc chiến đã kết thúc nhưng không có hiệp ước hòa bình nào được thực hiện, các lệnh trừng phạt đối với Nga sẽ cần được dỡ bỏ tùy theo sự hợp tác của nước này đối với một kết quả mang tính xây dựng và lâu dài.
Mặt khác, Ukraine cũng nên hiểu rằng một cuộc chiến kéo dài sẽ chỉ làm giảm triển vọng ổn định kinh tế và chính trị lâu dài, với khả năng trở thành thành viên chính thức của EU có thể sẽ suy giảm nhanh chóng theo thời gian./.