Tác động của dự án kênh đào Funan Techo đến ĐBSCL

Sự kiện nhận được những phân tích, đóng góp ý kiến từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu, các địa phương trong vùng ĐBSCL về tác động của kênh đào đối với hệ sinh thái và môi trường ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Theo thông tin từ phía Campuchia, kênh đào Funan Techo sẽ có chiều dài khoảng 180km, đi qua 4 tỉnh (tỉnh Kandal, tỉnh Takeo, tỉnh Kampot và tỉnh Kep) với tổng dân số 1,6 triệu người sinh sống hai bên ven sông. Dự án cũng sẽ xây dựng 3 âu thuyền để duy trì mực nước, 11 cây cầu và 208 km đường mới kèm theo.

Theo thiết kế, kênh Funan Techo sẽ rộng 100m ở thượng nguồn, 80m ở hạ lưu và có độ sâu nhất quán là 5,4m. Dự kiến kênh đào sẽ được khởi công vào khoảng cuối năm 2024 và hoàn thành vào năm 2027 với tổng lượng hàng hóa lưu thông qua tuyến đường thủy mới này là 7 triệu tấn/năm.

Nghiên cứu, phân tích độc lập về dự án, PGS – TS Lê Anh Tuấn, Giảng viên Cao cấp của Khoa Môi trường, Trường Đại học Cần Thơ cho biết, báo cáo của Ủy ban sông Mekong quốc gia Campuchia (CNMC) chỉ đề cập đến chức năng của kênh Funan Techo như một thủy lộ hay kinh giao thông thủy. Trong khi đó lại không khẳng định chức năng khác có phục vụ tưới tiêu, sản xuất nông nghiệp, lấy nước sinh hoạt hay không và mức độ khai thác thế nào.

Theo PGS – TS Lê Anh Tuấn, kênh Funan Techo sẽ liên quan đến dòng chính sông Mekong và có tác động đến ĐBSCL. Đồng thời lượng nước của sông Mekong về ĐBSCL có thể giảm và nghiêm trọng hơn những năm khô hạn. Bên cạnh đó, kênh đào Funan Techo sẽ có tác động về hệ sinh thái, môi trường và tính đa dạng sinh học.

Phân tích từ PGS – TS Lê Anh Tuấn, con kênh sẽ tạo ra một con đê chắn ngang qua cánh đồng ngập lũ và lượng nước, phù sa và cá sẽ ít hơn, trong khi đó những công trình ở vùng Tứ Giác Long Xuyên gần như mất tác dụng. Ngoài ra, kênh Funam Techo sẽ chảy qua một vùng đất có khoảng 1,6 triệu dân sinh sống, sắp tới dân số sẽ gia tăng nhờ đô thị hóa hai bên kênh và nhiều cơ sở thương mại, dịch vụ hậu cần sẽ tăng theo, như vậy nhu cầu dùng nước chắc chắn sẽ tăng cao hơn so với hiện nay. 

PGS – TS Lê Anh Tuấn nhấn mạnh: "Con kênh này khi mà đào đất sẽ đắp ra hai bên thành đường, thành phố, khu công nghiệp sẽ mọc bên đó, trở thành một con đê chắn ngang qua cánh đồng lũ từ sông Hậu đi. Và khi chắn ngang như vậy thì phía Bắc của con kênh sẽ ngập nhiều hơn và phía Nam con kênh, tức là phía Việt Nam sẽ ít nước, phù sa ít và lượng cá ít hơn.

Tất cả những công trình mình làm ở vùng Tứ Giác Long Xuyên gần như mất tác dụng, mất chức năng hết, những cống đập Tha La, Trà Sư hay những vùng đất ngập nước hay là những đê bao ba vụ hay là những khu dân cư vượt lũ trở thành vô dụng, bởi vì hiện nay không còn lũ lại còn giảm lũ nữa thì mấy cái này không còn ý nghĩa gì nữa".

Theo ông Phạm Hồ Quốc Tuấn, Đài khí tượng thủy văn khu vực Nam Bộ cho biết, trong quá trình phát triển khu vực thượng nguồn sông Mekong đã tác động đến dòng chảy đối với hạ lưu sông Mekong. Thể hiện rõ nét qua nhiều năm ở đầu nguồn sông Cửu Long tại Tân Châu và Châu Đốc thuộc tỉnh An Giang, mùa lũ mực nước đỉnh lũ thấp, mùa khô dòng chảy về hạ lưu thiếu hụt so với trung bình nhiều năm, hàm lượng bùn cát lơ lửng (phù sa) sụt giảm mạnh.

Theo ông Tuấn, dòng chảy, bùn cát đã và đang sụt giảm và có xu hướng ngày càng thiếu hụt nhiều hơn, dẫn đến thiên tai do sạt lở đất, bờ sông, bờ biển ngày càng gia tăng, giảm độ phì nhiêu của đất, giảm năng suất trong sản xuất nông nghiệp.

Đối với tác động của kênh đào Funan Techo, ông Phạm Hồ Quốc Tuấn cho rằng, từ Phnom Penh dòng chảy sông Mê Kông có phân lưu sông Bassac, phân chia dòng chảy từ thượng nguồn về hạ lưu. Khi kênh đào đi vào hoạt động, dòng chảy sông Mekong sẽ tiếp tục phân chia thêm một lượng nước về sông Bassac làm giảm dòng chảy sông Mekong về hạ lưu (sông Tiền).

Theo ông Tuấn, mùa khô dòng chảy sông Mekong và sông Bassac về hạ lưu giảm trong nhiều năm qua, khi kênh đào này lấy thêm một lượng nước nữa thì dòng chảy về hạ lưu sẽ tiếp tục sụt giảm, dẫn đến khả năng thiếu hụt lượng nước trong mùa khô ngày càng nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, dự án được thực hiện sẽ làm mất đi một diện tích lớn vùng đệm (rừng, đất, nước) làm một số yếu tố khí tượng, thủy văn thay đổi, biến đổi khí hậu có thể gia tăng.

Ông Phạm Hồ Quốc Tuấn nêu rõ: "Dự án kênh đào Funan Techo trong giai đoạn thực hiện và hoạt động chắc chắn sẽ có tác động đến khu vực hạ lưu sông, vùng biển và mức độ tác động ít hay nhiều cần phải có nghiên cứu khoa học, chuyên sâu, độc lập mang tính quốc tế, từ đó đề xuất các biện pháp giảm thiểu các tác động và giải pháp thích ứng để phát triển kinh tế, xã hội, môi trường và vùng hạ lưu ở ĐBSCL". 

Theo đánh giá từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu, báo cáo tác động của Ủy ban sông Mekong quốc gia Campuchia về kênh đào Funan Techo chưa phân tích đầy đủ, chưa thể hiện hết các mặt của sự tác động. Các thông tin và tác động ảnh hưởng của dự án còn rất hạn chế, vì thế Campuchia cần chia sẻ minh bạch các thông tin chi tiết về dự án bao gồm cả báo cáo khả thi và kết quả đánh giá tác động môi trường của dự án cho các bên liên quan.

Vì vậy, Ủy hội sông Mekong quốc tế cần hỗ trợ các quốc gia tiến hành một nghiên cứu chung về tác động xuyên biên giới của dự án tới tất cả các lĩnh vực và đề xuất biện pháp giảm thiểu tác động.