Năm nay đã ở tuổi 99, với hơn 70 năm cầm bút viết sách, viết báo, sử dụng thành thạo 3 thứ tiếng: Pháp, Anh, Đức và chữ Hán, nhà văn hóa Hữu Ngọc được mọi người nhắc đến với cái tên trìu mến là người “xuất nhập khẩu” văn hóa Việt Nam. Với vốn kiến thức sâu rộng của mình, ông là người bắc cầu nối quảng bá văn hóa dân tộc ra thế giới, trong đó có một phần quan trọng về Hà Nội - mảnh đất đã gắn bó với ông gần trọn một thế kỷ, nơi đem lại cho ông một nguồn cảm xúc sáng tạo không ngừng.

Ở tuổi 99, chân chậm, mắt mờ, tay mỏi nhưng nhà văn hóa Hữu Ngọc vẫn không cho phép mình nghỉ ngơi. Căn phòng của ông luôn bộn bề sách vở với những trang bản thảo viết dở. Mong muốn lớn nhất của ông là từ giờ đến cuối đời hoàn thành nốt 2 cuốn sách, trong đó có những trang viết về Hà Nội.

Đến nay, trong số 34 cuốn sách về di sản văn hóa Việt Nam mà ông đã viết bằng Tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức và cả bằng tiếng Việt thì một phần không nhỏ là viết về Thủ đô thân yêu, trong đó có 7 quyển viết riêng về Hà Nội. Với ông, văn hóa Hà Nội là những điều rất đỗi thân quen như tranh Hàng Trống, tháp Rùa, Văn Miếu, phố cổ, những món ăn cổ truyền ngày Tết, những lễ hội, phong tục tập quán, hay đơn giản là những hàng cây ven đường... Vì thế, trong sách của ông, người đọc luôn nhận thấy hình ảnh một Hà Nội xưa thanh bình, mộc mạc mà thấm đẫm tình người.

Trong số sách mà Hữu Ngọc viết về Thủ đô phải kể đến cuốn “Phác thảo chân dung văn hóa Hà Nội” viết bằng tiếng Pháp. Đây là công trình đầu tay về văn hóa Hà Nội của ông và là cuốn sách đầu tiên giới thiệu về thủ đô cho người nước ngoài kể từ tháng 8/1945 đến thời điểm năm 1997. Với hơn 200 trang, cuốn sách giới thiệu về Hà Nội một cách hệ thống, như một tấm gương phản ánh lịch sử của Việt Nam. Ông nói: "Khi Chính phủ Canada đặt hàng tôi viết trong 3 tháng một quyển về Hà Nội bằng tiếng Pháp, tôi đã có sẵn những kỷ niệm thân thương về Hà Nội nên cứ thế là viết. Kết quả tôi đã viết đúng thời hạn một quyển tiếng Pháp về Hà Nội và gửi lại cho họ để tặng các nguyên thủ của các nước dự Hội nghị Pháp ngữ đầu tiên tại Hà Nội, Việt Nam năm 1997."

Nhà văn hóa Hữu Ngọc nhận Giải thưởng Bùi Xuân Phái vì tình yêu Hà Nội năm 2017

Không thuộc nhóm những người có nhiều tác phẩm nhất về Hà Nội, nhưng nhà văn hóa Hữu Ngọc lại là người có nhiều tác phẩm về Hà Nội viết bằng ngoại ngữ hơn cả. Năm 2010, kỷ niệm 1 nghìn năm Thăng Long - Hà Nội, ông đã được đặt hàng biên soạn sê-ri 10 cuốn “Hanoi, who are you?” (Hà Nội, bạn là ai?) bằng tiếng Anh để phục vụ công tác đối ngoại. Mỗi tập giới thiệu một nét độc đáo về địa lý, văn hóa, con người Hà Nội như: Lịch sử Hà Nội (là lịch sử Việt Nam thu nhỏ), khu phố cổ, khu phố Tây, khu thành cổ, khu ngoại ô, ẩm thực, tìm hiểu các nhân vật qua tên phố, đời sống tâm linh, văn hóa nghệ thuật, giáo dục...

Ngoài ra, tình cảm của ông dành cho Hà Nội còn được thể hiện sâu sắc qua cuốn “Hà Nội của tôi”. Ông đã đưa độc giả đến với "Bản giao hưởng phố phường", dạo chơi "Cảnh sắc Hà thành" rồi tìm hiểu "Văn hóa thị thành"... Nhà sử học Ông Dương Trung Quốc đánh giá: "Bác Hữu Ngọc là người có năng lực chuyển tải bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau như một văn hóa đối ngoại. Bác là một người miệt mài tham gia vào rất nhiều lĩnh vực khác nhau nhưng luôn luôn hướng tới một tình yêu đối với mảnh đất Hà Nội. Tôi nghĩ đây là một tấm gương hiếm và là một tấm gương để ta học hỏi."

Với ông, muốn phát triển thì phải mở cửa đón văn hóa thế giới để tiếp cận cái mới, cái hay nhưng không được mở cửa ồ ạt sẽ mất đi tính dân tộc. Ngược lại, cũng cần phổ biến văn hóa nước nhà ra thế giới. Không chỉ viết sách quảng bá Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng ra nước ngoài, chỉ với tư cách cá nhân thôi nhà văn hóa Hữu Ngọc đã tập hợp được rất nhiều bạn bè quốc tế ủng hộ Việt Nam, giới thiệu về Việt Nam và kêu gọi được rất nhiều nguồn tài trợ cho văn hóa và nhiều lĩnh vực khác.

Nhà thơ Bằng Việt, Chủ tịch Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội nhận xét: "Đây là nhà văn hóa có tầm hoạt động lớn và lâu dài. Như mọi người nói là "xuất khẩu văn hóa Việt Nam ra nước ngoài", tức là tuyên truyền, giới thiệu quảng bá tất cả văn hóa Việt Nam, vẻ đẹp của con người Việt Nam, của lối sống Việt Nam… đến với các bạn nước ngoài. Ngoài ra, phần đóng góp cho Hà Nội cũng là những công trình rất lớn."

Mới đây, ông đã vinh dự được trao Giải thưởng Lớn - Bùi Xuân Phái vì tình yêu Hà Nội năm 2017, ghi nhận những đóng góp to lớn của nhà văn hóa Hữu Ngọc cho Thủ đô. Ông chia sẻ: "Điều vui mừng nhất là năm nay tôi 99 tuổi, tức là 100 tuổi Việt Nam mà lại được một giải thưởng đúng vào lúc này."

Ngoài Giải thưởng Lớn - Bùi Xuân Phái vì tình yêu Hà Nội, nhà văn hóa Hữu Ngọc còn được vinh danh và trao tặng nhiều phần thưởng cao quý khác như: Nhà nước Việt Nam tặng Huân chương Chiến công và Huân chương Độc lập, Chính phủ Thụy Điển tặng Huân chương Ngôi sao Phương Bắc, Chính phủ Pháp tặng Huân chương Cành cọ Hàn Lâm, Cành cọ Vàng... Đây là những phần thưởng xứng đáng dành cho tâm huyết và tinh thần cống hiến không mệt mỏi của ông cho sự nghiệp phát triển văn hóa Việt Nam, đặc biệt là văn hóa Thăng Long - Hà Nội./.