Tỷ phú Khodorkovsky không phải là đối thủ của ông Putin?

Tờ The Guardian của Anh đưa tin, trưa ngày 20/12 (theo giờ địa phương), ông Khodorkovsky đã chính thức được phóng thích khỏi một nhà tù ở ở vùng Karelia thuộc tây bắc Nga, ngay sau đó, ông đã lên máy bay tới Đức. Cảnh sát Berlin cho biết, ông đã có mặt ở Berlin chiều cùng ngày.

Ông Khodorkovsky giữa vòng vây báo giới ở Berlin ,Đức sau khi được thả  (Ảnh: Reuters)

Quyết định ân xá bất ngờ này được Tổng thống Putin hé lộ trước khoảng 1.300 phóng viên báo chí trong cuộc họp báo thường niên kéo dài 4 tiếng đồng hồ hôm 19/12.

Ông Putin cho biết: "Không lâu trước đây, ông ấy (Khodorkovsky) đã thỉnh cầu được ân xá. Ông ấy đã mất 10 năm sau song sắt - đó là một hình phạt nghiêm khắc. Ông ấy đã nhắc tới một vài lí do nhân đạo, rằng mẹ ông ấy bị bệnh. Cân nhắc tất cả những điều đó, một quyết định chính xác là điều cần thiết và sắc lệnh ân xá cho ông ấy sẽ sớm được ký".

Khodorkovsky và 10 năm sau song sắt

Ông Khodorkovsky, cựu Chủ tịch tập đoàn dầu khí Yukos, bị bắt năm 2003 và bị kết án vì các tội danh rửa tiền, gian lận, trốn thuế. Trong khi đó, nhiều người cho rằng, nhà tài phiệt này phải ra tòa và chịu án tù vì đã cung cấp tài chính cho phe đối lập.

Án tù mới nhất cho ông Khodorkovsky được tuyên hồi năm 2010 cho tội biển thủ và rửa tiền với mức tù giam 13 năm tính từ ngày bị bắt giam hồi năm 2003. Tuy nhiên, cuối năm 2012, mức án này đã được giảm bớt 2 năm và theo đúng kế hoạch ông Khodorkovsky sẽ mãn hạn tù vào tháng 8/2014.

Trước án tù này ông Khodorkovsky cũng bị kết án 8 năm tù vì trốn thuế, biển thủ và gian lận hồi năm 2005.

Việc ông Mikhail Khodorkovsky phải ngồi tù đã khiến tập đoàn Yukos chính thức phải giải thể năm 2007. Tập đoàn Yukos sau đó phải sáp nhập với hãng Rosneft và hiện là công ty dầu khí lớn nhất của nước Nga.

Tuyên bố của ông Putin hôm 19/12 về việc ân xá cho Khodorkovsky không chỉ gây ngạc nhiên cho giới phân tích mà còn khiến chính nhà tài phiệt dầu mỏ bất ngờ. Theo lời kể của Khodorkovsky, ông đã không hề được biết trước về quá trình ra tù.

Ông Khodorkovsky nói: "Lúc 2 giờ sáng, quản giáo dựng tôi dậy và nói tôi được cho về nhà. Chỉ trên đường đi (bằng trực thăng) tôi mới được biết là hành trình sẽ kết thúc ở Berlin".

Bản thân mẹ của Khodorkovsky, bà Marina cũng tỏ ra bất ngờ trước quyết định trên của ông Putin. Trả lời phỏng vấn của hãng tin BBC, bà nói: "Tôi vẫn không biết gì cả, mọi thứ tôi đều nghe được qua truyền thông. Hiện giờ tôi đang xem tin trên truyền hình".

Tỷ phú Khodorkovsky từng rất giàu có và đầy quyền lực

Theo tạp chí Forbes, tổng giá trị tài sản của ông Khodorkovsky tại thời điểm trước khi bị bắt vào năm 2003 là hơn 15 tỷ USD. Trong khi công dân giàu nhất nước Nga hiện nay, Alisher Usmanov cũng chỉ có 17,6 tỷ USD.

Tỷ phú Khodorkovsky bắt đầu có được những thành công trên thương trường từ những năm 1990, sau khi mua lại tài sản của nhà nước với giá hời và kiếm hàng triệu USD đầu tiên thông qua ngân hàng Menatep.

Đây là một trong những ngân hàng tư nhân đầu tiên thời kỳ đổi mới của Nga. Menatep mang về cho ông Khodorkovsky những món hời lớn khi giành được số lượng cổ phần khổng lồ trong các công ty nhà nước được hóa giá.

Tuy nhiên, khối tài sản của ông Khodorkovsky thực sự phình to vào năm 1995 khi ông mua lại công ty dầu khí Yukos với giá chỉ 350 triệu USD, trong khi trị giá trị trên thị trường trước đó của tập đoàn này lên tới nhiều tỷ USD.

Dưới sự điều hành của Khodorkovsky, Yukos hồi sinh nhanh chóng và trở thành tập đoàn hùng mạnh. Yukos khi đó đảm nhiệm vận chuyển bằng đường ống 1/5 số dầu nước Nga khai thác được và có sức hấp dẫn đặc biệt với các nhà đầu tư quốc tế.

Vào thời kỳ đỉnh cao, Khodorkovsky cũng bắt đầu có nhiều hoạt động liên quan đến chính trị. Ông này từng ủng hộ tài chính cho hầu hết các chính đảng tại Nga, nhưng khẳng định không gắn bó với bất cứ một đảng phái nào.

Ngoài ra, Khodorkovsky còn từng tham gia trực tiếp vào chính quyền của Tổng thống Boris Yeltsin trong vai trò Thứ trưởng dầu mỏ và khí đốt Nga. Nhưng động thái chính trị được cho là đầy mạo hiểm của ông chủ Yukos là việc không hề tỏ ra giấu diếm sự ủng hộ của mình đối với các chính trị gia đối lập với Tổng thống Vladimir Putin, người kế nhiệm đầy quyền lực của ông Yeltsin. 

Ân xá cho Khodorkovsky, ông Putin muốn gì?

Dù vẫn còn nhiều đồn đoán sau quyết định của Tổng thống Vladimir Putin ân xá cho nhà tài phiệt Mikhail Khodorkovsky nhưng rõ ràng đây là một thông tin khiến nhiều người bất ngờ.

Câu hỏi đặt ra là phía sau quyết định này, ông Putin có tính toán chính trị gì? Các phương tiện truyền thông phương Tây ngay lập tức giải thích quyết định của ông Putin là một quyết định của “người đàn ông đang ở đỉnh cao của quyền lực” – người có đủ khả năng để làm như vậy, đây có thể cũng chính là một nỗ lực của ông Putin để “làm sạch” hồ sơ nhân quyền của nước Nga trước Thế vận hội mùa đông tại Sochi trong năm tới.

Tuy nhiên, theo ý kiến phân tích của tác giả Peter Lavelle đăng tải trên trang tin RT của Nga thì ông Putin không phải chứng minh bất cứ điều gì cho bất cứ ai. Ông Khodorkovsky không phải là một tù nhân lương tâm, với những tội đã phạm phải thì Khodorkovsky cũng sẽ bị kết án chung thân dù ông có ở bất kỳ nước nào.

Theo bài phân tích này, truyền thông phương Tây đã “huyền thoại hóa” hình tượng Khodorkovsky, trên thực tế Khodorkovsky không phải là mối đe dọa thực sự đối với quyền lực chính trị của ông Putin và Tổng thống không có lý do gì phải dè chừng nhân vật này.

Cũng theo phân tích của Lavelle, trước khi bị bắt, bị xét xử và giam giữ, Khodorkovsky tỏ ra không mấy mặn mà với việc tham gia vào chính trường. Những gì đã xảy ra cho thấy, Khodorkovsky chỉ làm tất cả mọi việc trong phạm vi quyền lực của mình gây ảnh hưởng lên một số cơ quan công quyền để mưu lợi cá nhân.

Không thể phủ nhận tham vọng của người đàn ông từng là người giàu nhất nước Nga này. Tuy nhiên, tham vọng quá lớn đã khiến Khodorkovsky trở nên ngạo mạn. Ông dám chống lại luật pháp của Nga khi muốn tự xây dựng một đường ống để xuất khẩu năng lượng (theo luật pháp Nga, Nhà nước độc quyền xuất khẩu năng lượng).

Ở vào hoàn cảnh đó, ông Putin trong vai trò người lãnh đạo nước Nga không có lựa chọn nào khác là buộc phải ngăn chặn tham vọng quá lớn của Khodorkovsky và các nhân vật đầu sỏ chính trị khác.

Nhiều nhà phê bình phương Tây cho rằng Khodorkovsky đã không được xét xử công bằng và án phạt dành cho tỷ phú này mang động cơ chính trị. Tuy nhiên, đó không phải là ý kiến của Tòa án Nhân quyền châu Âu.

Việc Tổng thống Putin ký lệnh ân xá cho Khodorkovsky đơn giản chỉ vì ông chủ cũ của Yukos đã hội đủ các điều kiện cần thiết để có thể được phóng thích trước thời hạn. Ông Putin dường như tin rằng, Khodorkovsky đã có đủ thời gian để suy nghĩ về những sai lầm từng phạm phải./.