Từ đầu năm 2021, trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp, Bộ Công Thương đã phối hợp với các Bộ, ngành và các địa phương, nhất là các tỉnh biên giới thực hiện nhiều giải pháp để tháo gỡ khó khăn và tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu nông sản, trái cây. Cùng với việc thúc đẩy xúc tiến xuất khẩu mạnh mẽ sang các thị trường khác ngoài Trung Quốc, nhiều ý kiến cho rằng, cần chuyển hướng xuất khẩu bằng đường biển sang Trung Quốc thay vì đường bộ sẽ là giải pháp khả thi thời gian tới.
Đề cập đến mặt hàng thanh long xuất khẩu, ông Nguyễn Khắc Huy, Giám đốc Công ty Hoàng Phát Fruit cho biết, phía Trung Quốc đã nhiều lần cảnh báo Việt Nam về việc nên xuất khẩu thanh long theo đường chính ngạch. Vì thế các DN cần giải quyết vấn đề thiếu vỏ container để chuyển qua hình thức xuất khẩu qua đường biển.
“Hiện nay việc xuất khẩu trái cây sang các thị trường “khó tính” như Nhật Bản hay Hàn Quốc đều có quy định rất nghiêm ngặt về vấn đề dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Dù hiện tại Trung Quốc vẫn chưa có những quy định này nhưng Việt Nam cần lưu ý, để đến khi Trung Quốc đưa ra yêu cầu vẫn sẵn sàng đáp ứng được. Việt Nam xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc với số lượng rất lớn, nên người dân và DN cần đáp ứng được yêu cầu phía Trung Quốc đặt ra chứ không thể yêu cầu ngược lại phía Trung Quốc”, ông Nguyễn Khắc Huy phân tích.
Nhận thấy những khó khăn trong xuất khẩu nông sản vào thị trường Trung Quốc hiện nay, chuyên gia nông nghiệp Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn (Bộ NN&PTNT) cho rằng, trước đây việc ùn tắc thường chỉ xảy ra với thanh long, dưa hấu hoặc chuối, nhưng hiện nay tất cả các mặt hàng đều gặp khó khăn khi xuất khẩu tại khu vực biên giới.
“Thị trường Trung Quốc đã thực sự thay đổi, không còn là thị trường “dễ tính” như trước. Việt Nam cần nâng cao năng lực chuỗi kết nối, tiêu thụ nông sản. Đã đến lúc cần đi thẳng vào thị trường nội địa của Trung Quốc bằng đường hàng không, đường biển chứ không chỉ đi qua đường bộ như hiện nay”, ông Sơn đề xuất.
Chỉ rõ vận tải đường bộ vẫn được coi là phương thức vận tải linh hoạt, cơ động nhất, ông Trần Thanh Hải, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) phân tích, đây là phương thức được nhiều DN lựa chọn vì hàng nông sản từ nhà vườn có thể chạy thẳng một mạch ra đến biên giới sau 2-3 ngày, không phải chuyển tải, sang mạn. Cùng với đó, xe tải cũng phù hợp với khối lượng nhỏ, mỗi xe vào khoảng 20 tấn, phù hợp với quy mô và nhu cầu của các chủ vựa, nhà vườn.
Tuy nhiên ông Hải cũng cho biết, nhược điểm của xuất khẩu qua đường bộ là năng lực giới hạn, dễ bị ùn tắc. Hơn nữa, việc xuất khẩu đường bộ qua cửa khẩu phụ lại càng rủi ro hơn vì đây chỉ là hình thức thương mại do chính quyền địa phương bên kia biên giới quản lý, không phải do Trung ương quản lý như cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu chính nên chính sách có thể thay đổi bất thường.
Đề cập đến việc xuất khẩu nông sản bằng đường biển, ông Hải chỉ rõ phương thức này phụ thuộc rất lớn vào số lượng container lạnh của mỗi hãng tàu. Trong khi các hãng tàu Việt Nam không sở hữu vỏ container nên các chủ hàng sẽ phải đi thuê vỏ container. Cùng với đó, nếu muốn đưa container lạnh về phục vụ chủ hàng Việt Nam, các hãng tàu phải chuyên chở cont lạnh rỗng từ nước ngoài về khiến phát sinh phí mất cân bằng container.
Mặc dù vậy, phương thức vận chuyển nông sản xuất khẩu bằng đường biển theo ông Hải thật sự có nhiều tiềm năng, khi Việt Nam và Trung Quốc đều nằm trên tuyến hàng hải bận rộn nhất thế giới, khoảng cách địa lý giữa các cảng lại khá gần trong khi nhu cầu trao đổi hàng hóa giữa hai nước liên tục tăng, nên đây là một cơ hội thuận lợi cho các hãng tàu nhỏ của Việt Nam có thể tham gia khai thác và phát triển đội tàu trong thời gian tới.
“Chuyển đổi từ xuất hàng bằng đường bộ sang đường biển không phải chỉ là thay đổi phương thức vận tải mà trước hết phải là thay đổi tư duy, thay đổi thói quen cố hữu. Các DN, thương lái đều nhận thấy những rủi ro của xuất khẩu tiểu ngạch, nhưng họ ngại thay đổi, họ quen với việc bán hàng trong thời gian ngắn và có thể họ muốn thay đổi những không biết phải làm gì, bắt đầu từ đâu...”, ông Hải nêu rõ.
Giải pháp ban đầu để thay đổi tư duy này theo ông Hải chính là việc các DN, thương lái, chủ vựa, nhà vườn cần nghĩ ngay đến việc tuyển dụng nhân viên kinh doanh chuyên nghiệp, có hiểu biết về thương mại quốc tế, nắm vững các kỹ năng tiếp thị, xúc tiến thương mại để có thể tìm kiếm những khách hàng mới nằm sâu trong lục địa thay vì chỉ là những thương nhân khu vực biên giới.
“Thuê DN logistics để được tư vấn và thực hiện giúp các dịch vụ thuê tàu, thông quan, mua bảo hiểm... cho những chuyến hàng trong tương lai sẽ là những bước đi ban đầu. Nếu DN đã có quyết tâm thay đổi cùng với sự hỗ trợ của chính quyền, hiệp hội thì việc chuyển đổi cho xuất khẩu bền vững sẽ không còn quá khó”, ông Hải cho biết./.