Biển Đông - Thách thức an ninh nghiêm trọng nhất với Cộng đồng ASEAN

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cùng đoàn đại biểu Việt Nam đêm 22/11 đã về đến Hà Nội, kết thúc thành công chuyến tham dự Hội nghị cấp cao ASEAN 27 và các hội nghị cấp cao liên quan diễn ra ở Kuala Lumpur, Malaysia. Kết quả nổi bật là ASEAN đã chính thức tuyên bố với thế giới thành lập Cộng đồng “thống nhất trong đa dạng” vào ngày 31/12 tới. 

Đây là dấu mốc, một bước ngoặt lịch sử đưa ASEAN bước vào một giai đoạn phát triển mới, liên kết nội khối chặt chẽ hơn, nâng cao năng lực ứng phó với nhiều thách thức chung đang đặt ra, nhất là duy trì hòa bình, an ninh, ổn định ở Biển Đông. Vấn đề biển Đông cũng là vấn đề nóng nhất tại tất cả 10 hội nghị cấp cao và được coi là thách thức an ninh nghiêm trọng nhất đối với Cộng đồng ASEAN.

Dàn hợp xướng ASEAN ca tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 27 (Ảnh: Nhật Bắc)

Dấu mốc lịch sử sau gần 50 năm liên liên kết và phát triển của ASEAN

Giai điệu ngọt ngào, thể hiện tinh thần đoàn kết, chung tay cùng đắp xây một mái nhà chung trong ASEAN ca, sau gần nửa thế kỷ giờ đây đã trở thành hiện thực. 10 quốc gia Đông Nam Á với trên 600 triệu dân, quy mô kinh tế đứng thứ 7 thế giới với GDP trên 2.700 tỷ USD sẽ trở thành một cộng đồng chung vào ngày 31/12 tới. 

Quyết định lịch sử này của các nhà lãnh đạo ASEAN là đỉnh cao của một quá trình nỗ lực liên tục, đoàn kết, vượt qua sự khác biệt để thống nhất ý chí và hành động với quyết tâm chính trị cao của các nước thành viên trong gần 50 năm qua.

Thống nhất trong đa dạng với nguyên tắc nhất quán tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, Cộng đồng ASEAN ra đời chắc chắn sẽ đem đến nhiều cơ hội và lợi ích thiết thực cho mỗi người dân, mỗi quốc gia và cho cả cộng đồng. Các nhà lãnh đạo ASEAN cũng đã thông qua Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 “Cùng Vững vàng tiến bước" nâng tầm liên kết ASEAN một cách toàn diện và sâu rộng trên cả 3 trụ cột chính-trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội.

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung chia sẻ: “Sau ngày 31/12/2015, người dân ASEAN không phải chỉ là công dân của các quốc gia, của Hiệp hội nữa mà là của cả Cộng đồng. Khi thành lập cộng đồng như vậy phản ánh nhận thức và quyết tâm của các quốc gia ASEAN rằng phải có đoàn kết, liên kết ở mức độ cao hơn, tức là mức độ cộng đồng để có thể tranh thủ thuận lợi mới, đồng thời đối phó với các thách thức đặt ra...

Trên từng lĩnh vực ASEAN sẽ triển khai các biện pháp cụ thể sát sườn với lợi ích của người dân như: Kinh tế thương mại làm sao để biến ASEAN trở thành khu vực sản xuất và thương mại chung, rồi tìm ra các biện pháp thu hẹp khoảng cách phát triển hay trong lĩnh vực xã hội sẽ triển khai các biện pháp, kế hoạch để liên thông giáo dục giữa các quốc gia, tạo thuận lợi hơn trong di chuyển của người dân cũng như hỗ trợ lẫn nhau trong bảo hộ công dân rồi cơ chế liên quan đến an ninh…

Có cả những vấn đề mang tính chất vĩ mô, đồng thời có những vấn đề rất cụ thể liên quan đến đời sống người dân trong khu vực”.

Biển Đông: Thách thức an ninh nghiêm trọng nhất đối với Cộng đồng ASEAN

Dấu mốc thiết lập Cộng đồng là bước ngoặt lịch sử đối với ASEAN, hứa hẹn một tương lai tươi sáng ở phía trước nhưng Cộng đồng ASEAN vẫn còn không ít khó khăn nội tại và thách thức trước mắt cần tiếp tục đoàn kết cùng nỗ lực xử lý và vượt qua.

Không phải ngẫu nhiên trong bài phát biểu khai mạc Hội nghị Cấp cao ASEAN 27, Thủ tướng Malaysia Najib Tun Abdul Razak, Chủ tịch ASEAN 2015 phải nhấn mạnh đến một trong những thách thức lớn đang đặt ra đối với ASEAN là vấn đề duy trì hòa bình, an ninh, ổn định ở Biển Đông.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phát biểu tại phiên họp toàn thể ASEAN nhấn mạnh rằng "Một trong những thách thức an ninh nghiêm trọng nhất đối với khu vực hiện nay là những diễn biến ngày càng phức tạp ở Biển Đông. Việc bồi đắp, tôn tạo và xây dựng quy mô lớn các đảo, đá và các hoạt động đơn phương khác ở Biển Đông đang gây ra những hệ lụy nghiêm trọng, làm gia tăng căng thẳng, xói mòn lòng tin, gây quan ngại sâu sắc cho cộng đồng quốc tế và có thể dẫn đến nguy cơ quân sự hóa và xung đột trên biển, đe dọa hòa bình và ổn định khu vực…”.

Biển Đông đã trở thành vấn đề “nóng” nhất trong Hội nghị cấp cao ASEAN 27 và tất cả 9 Hội nghị Cấp cao giữa ASEAN với các Đối tác như: Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản, New Zealand, Hàn Quốc, Liên Hợp Quốc, Cấp cao Đông Á… Trong tất cả các hội nghị này, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đều nêu rõ quan điểm, lập trường của Việt Nam về vấn đề Biển Đông.

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung cho biết: “Thủ tướng Chính phủ kêu gọi các bên thực hiện nghiêm túc và đầy đủ Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở biển Đông, trong đó có Điều 5 quy định các biện pháp và việc làm cần tránh, cần kiềm chế; sớm tiến tới Bộ quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC); đồng thời có những biện pháp giải quyết hòa bình tranh chấp, thông qua biện pháp phù hợp với luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của LHQ về Luật Biển 1982 và có các biện pháp ngăn ngừa xung đột, giảm căng thẳng, tăng cường lòng tin. Theo hướng đó, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng kêu gọi tất cả các nước không theo đuổi - không có hành động quân sự hóa ở Biển Đông…”.

Cộng đồng quốc tế yêu cầu Trung Quốc không quân sự hóa ở biển Đông

Cộng đồng ASEAN và các quốc gia Đối tác của ASEAN đều nhấn mạnh có lợi ích đối với hòa bình và phát triển ở khu vực Đông Nam Á vì một lẽ đương nhiên muốn hợp tác phát triển, nhất là tăng cường vai trò và phát huy lợi thế Cộng đồng ASEAN thì điều kiện tiên quyết là phải có hòa bình và ổn định. 

Nhiều quốc gia chia sẻ với nhận định của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, một trong những thách thức lớn nhất hiện nay có thể ảnh hưởng lớn sự hợp tác phát triển, chính là xung đột có thể xảy ra trên Biển Đông, rủi ro rất lớn và cần phải ngăn chặn.

Đặc biệt tại Hội nghị Cấp cao Đông Á với sự tham dự của lãnh đạo 10 nước Đông Nam Á cùng Tổng thống Hoa Kỳ, Tổng thống Hàn Quốc, Thủ tướng các nước: Nga, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, New Zealand và Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc với tư cách khách mời, ở mức độ khác nhau, gần hết các quốc gia này đều đã lên tiếng bày tỏ quan ngại trước những diễn biến phức tạp đã và đang diễn ra trên Biển Đông, nhất các hành động tôn tạo và xây dựng quy mô lớn các đảo, đá… 

Nhiều quốc gia đã viện dẫn tuyên bố không theo đuổi quân sự hóa của lãnh đạo cấp cao Trung Quốc và kêu gọi nước này “nói đi đôi với làm”.

Tổng thống Hoa Kỳ Obama một lần nữa đề nghị Trung Quốc dừng tôn tạo, dừng xây dựng và dừng quân sự hóa ở Biển Đông… Ngay trong Tuyên bố Cấp cao Đông Á lần này, các nhà lãnh đạo cũng đã nhất trí “phi quân sự hóa Biển Đông” mà Trung Quốc là một thành viên trong cơ chế hợp tác này.

Chia sẻ quan điểm của Việt Nam nói riêng và ASEAN nói chung, lãnh đạo hầu hết các quốc gia đều nêu rõ quan điểm phải đảm bảo hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông; giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982. 

Các quốc gia đồng tình cao với quan điểm không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực; đồng thời kêu gọi các bên tự kiềm chế, không tiến hành các hoạt động làm gia tăng căng thẳng; thực hiện hiệu quả và đầy đủ Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và sớm hoàn thành Bộ quy tắc Ứng xử trên Biển Đông (COC).

Quan điểm ủng hộ ASEAN trong giải quyết vấn đề Biển Đông không chỉ thấy rõ trong các tuyên bố, văn kiện của Hội nghị Cấp cao ASEAN lần này mà còn thể hiện trong các cuộc tiếp xúc song phương của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng với các nhà lãnh đạo Hoa Kỳ, Nhật, Nga, Australia, Indonesia… 

Tổng thống Hoa Kỳ Obama, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, Thủ tướng Nga Medvedev…đều khẳng định ủng hộ quan điểm, lập trường của Việt Nam nói riêng và ASEAN nói chung về vấn đề Biển Đông.

Không chỉ thể hiện rõ sự quan ngại sâu sắc và quyết tâm không đứng ngoài cuộc về tình hình Biển Đông, cộng đồng quốc tế đã, đang và tiếp tục tìm mọi biện pháp nhằm giảm căng thẳng ở Biển Đông và ngăn ngừa xung đột, nhất là “không quân sự hóa” ở Biển Đông. Đây cũng là trách nhiệm và lợi ích chung của ASEAN và cộng đồng quốc tế vì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển thịnh vượng ở khu vực và trên thế giới./.