Trong bối cảnh Việt Nam thực hiện các Hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA cùng diễn biến phức tạp của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, nguy cơ gian lận thương mại, giả mạo xuất xứ hàng hoá để lẩn tránh thuế là câu chuyện ngày càng nóng, không chỉ với hàng hoá xuất khẩu mà ngay cả hàng hoá tiêu thụ tại nội địa.

Cảnh giác với dấu hiệu chuyển luồng đầu tư sản xuất

Theo ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương), tình trạng gian lận xuất xứ Việt Nam để xuất đi nước ngoài hưởng ưu đãi thuế quan hoặc lẩn tránh thuế cao ngày càng diễn biến phức tạp. Trong đó, Hoa Kỳ và EU là những thị trường dễ phát sinh các trường hợp gian lận thương mại. Mặc dù vấn đề này đã được Bộ Công Thương cảnh báo, song tình trạng gian lận thương mại vẫn gia tăng. 

“Hành vi lẩn tránh rất phổ biến, đa dạng trong thương mại quốc tế với quy mô khác nhau như doanh nghiệp chuyển toàn bộ quy mô, hay chuyển một phần công đoạn sản xuất sang Việt Nam. Nguyên nhân của thực trạng này là do chênh lệch giữa thuế ưu đãi và thuế thông thường, các nước cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ cho sản phẩm của mình. Bên cạnh đó, chế tài xử phạt tình trạng này còn nhẹ…”, ông Dũng nêu thực trạng.

Sản phẩm được được gắn mác Made in Vietnam nhưng không rõ nguồn gốc. (Ảnh minh họa: KT)

Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại cũng cho biết, khi có thông tin dấu hiệu về gian lận xuất xứ hàng hóa, Cục đã yêu cầu các tổ chức cấp giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) siết chặt việc quản lý với các mặt hàng như lốp ô tô, pin mặt trời, thép cán nguội…

“Sau khi kiểm tra đã có biện pháp xử lý, kiến nghị các đơn vị liên quan như quản lý thị trường, công an… Đồng thời, tích cực phối hợp cơ quan điều tra có thông tin về hiện tượng gian lận như Hoa Kỳ, EU; chủ động tiếp xúc với phía EU, Hoa Kỳ, Trung Quốc đề nghị hợp tác chống gian lận xuất xứ”, ông Dũng nói.

Mặc dù vậy theo ông Dũng, nguy cơ lẩn tránh thuế, gian lận xuất xứ còn gia tăng, trong đó có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Về măt chủ quan, nhiều doanh nghiệp thực hiện hành vi bất hợp pháp rất tinh vi. Đó có thể cung cấp hồ sơ giả mạo để xin C/O hay làm C/O giả hoặc hoặc thành lập doanh nghiệp để xuất khẩu trong thời gian ngắn rồi giải thể. “Việc xác minh tương đối phức tạp. Nếu kiểm tra C/O nhưng không đi kiểm tra chi tiết thì khó phát hiện vi phạm”, ông Dũng lý giải.

Điểm lại những vụ gian lận thương mại từ số liệu xuất khẩu hàng hoá Việt Nam vào Mỹ, đại diện lãnh đạo Vụ Thị trường châu Âu - châu Mỹ (Bộ Công Thương) chỉ rõ, những năm trước, tăng trưởng xuất khẩu là thành tích trong các báo cáo của ngành Công Thương, nhưng trong bối cảnh gian lận thương mại gia tăng, thực trạng của việc chuyển luồng đầu tư sản xuất thương mại ẩn chứa nhiều tín hiệu khó lường.

“Với việc tăng trưởng xuất khẩu như nếu chiếu theo nhóm hàng thì mức tăng trưởng này rất đáng lưu tâm. Cần phải xem xét có thực sự hàng hóa xuất khẩu thực sự có xuất xứ Việt Nam hay có dấu hiệu lẩn tránh thương  mại, gian lận xuất xứ hàng hóa để xuất khẩu”, lãnh đạo Vụ Thị trường châu Âu - châu Mỹ cảnh báo.

Hàng nhập lậu cũng có xuất xứ Việt Nam

Tình trạng gian lận xuất xứ không chỉ xảy ra đối với hàng hóa xuất khẩu mà ngay hàng hóa tiêu thụ tại thị trường nội địa cũng bị gian lận. Thị trường trong nước thời gian qua đã chứng kiến nhiều vụ việc giả mạo, gian lận xuất xứ, hàng dán nhãn “Made in Vietnam” rởm đánh lừa người tiêu dùng.

Nhận định về thực trạng này, ông Trần Hữu Linh, Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) cho hay, thị trường trong nước có tình trạng hàng hóa nhập từ biên giới về nhưng lại bị xé nhãn thay bằng nhãn xuất xứ Việt Nam, in nhãn “Made in Vietnam”.

Đặc biệt qua kiểm tra, lực lượng quản lý thị trường phát hiện có nhiều mặt hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ lưu thông trên thị trường, bị phát phiện chứa độc tố hoặc hàm lượng vượt mức cho phép đặc, đặc biệt là chất phụ gia ngoài danh mục, nhất là sản phẩm liên quan đến thực phẩm. Có những hàng hóa thẩm lậu qua biên giới vào Việt Nam nhưng đã ghi rõ trên bao bì là xuất xứ tại Việt Nam.

Sở dĩ có thực trạng này theo ông Linh là hiện nay người Việt đã chuộng hàng Việt hơn do hàng trôi nổi, hàng giả ngày càng nhiều. Chính vì thế, nhiều doanh nghiệp tận dụng xuất xứ Made in Vietnam để tiêu thụ nội địa dù bị cảnh báo rất nhiều. Mặt khác, chế tài xử lý với hàng không phải hàng Việt Nam nhưng gắn mác “Made in Vietnam” hiện chưa rõ ràng nên vẫn đang phải xử vòng sang các hành vi vi phạm khác. “Do đó thời gian tới phải hoàn thiện hệ thống pháp luật”, ông Linh đề xuất.

Nói về khó khăn liên quan đến pháp lý, ông Trần Hữu Linh cho biết, những vụ việc vi phạm gian lận thương mại phải bắt quả tang mới xử lý được. Đơn cử như vụ việc của Khaisilk, nếu không bắt được quả tăng doanh nghiệp cắt mác sẽ rất khó xử lý, bởi sẽ phải đưa sản phẩm đi kiểm tra, phải đi giám định chất lượng nhưng kể cả đi giám định cũng không hề đơn giản.

“Ví dụ về khoai tây Trung Quốc nhưng đội lốt khoai tây Đà Lạt nếu có giám định vẫn là củ khoai tây, hàm lượng giống nhau nên rất khó xác minh được. Trong khi người bán vẫn nói là khoai tây Việt Nam”, ông Linh chia sẻ.

Trong số hàng loạt kiến nghị đưa ra, ông Linh cho rằng, căn cơ nhất phải có biện pháp về mặt lâu dài, đó là công nghệ. Để xác định rõ nguồn gốc nông sản có phải của Việt Nam hay không thì phải truy xuất nguồn gốc nếu không rất khó. Tổng cục Quản lý thị trường sẽ đề xuất trình Bộ Công Thương đứng ra chủ trì Đề án hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ vào công tác truy xuất nguồn gốc, chống giả mạo xuất xứ hàng hóa.

Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh, câu chuyện hàng nước ngoài đột lốt xuất xứ Việt Nam là câu chuyện mới, có nhiều điểm bất thường nên cần phải nghiên cứu đánh giá về tính chất, mức độ, yêu cầu đặt ra trong quản lý; gây tổn  hại tới thị trường nội địa, lòng tự tôn dân tộc, tình cảm và xu thế của người tiêu dùng.

“Thực trạng từ việc nông sản đội lốt xuất xứ Đà Lạt đến Asanzo là câu chuyện lợi dụng thương hiệu, tâm lý người tiêu dùng để trục lợi. Rõ ràng, điều này đang đặt ra vấn đề hoàn thiện khung khổ pháp luật. Bộ Công Thương đang xây dựng một thông tư hướng dẫn việc cấp chứng nhận sản xuất xuất tại Việt Nam, dành cho mọi sản phẩm tiêu thụ tại Việt Nam”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, đây cũng là vấn đề rất nhạy cảm và phức tạp, bởi nhiều nước trên thế giới không có quy định thế nào là sản phẩm được cấp chứng nhận sản xuất tại quốc gia đó, nên khi xây dựng thông tư cũng như cấp chứng nhận hàng hóa tại Việt Nam cần phải thực hiện hết sức cẩn trọng./.