Nhận thức mơ hồ về CMCN 4.0

Nhận thức của “những người trong cuộc” ở làng nghề về tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (CMCN 4.0) đang cho thấy những gam màu trái ngược.

Theo chia sẻ của ông Trần Dương Quý, Giám đốc Công ty TNHH Kinh doanh và Công nghệ trực tuyến BATO (xã Bát Tràng, Gia Lâm, Hà Nội), gần đây người làm gốm Bát Tràng bắt đầu chú ý hơn đến bán hàng trực tuyến, nhất là trên facebook. Nhưng số cơ sở sản xuất đầu tư bài bản cho marketing trực tuyến thì chưa nhiều.

Ông Trần Dương Quý, Giám đốc Công ty TNHH Kinh doanh và Công nghệ trực tuyến BATO (Ảnh: Hồng Quang)

"Hiện nay, ngoài sử dụng hệ thống phần mềm quản trị khách hàng và hệ thống chatbot chăm sóc khách hàng tự động, chúng tôi đang nghiên cứu phương án áp dụng marketing 4.0 (ứng dụng công nghệ thực tế ảo) vào kinh doanh gốm sứ", ông Trần Dương Quý cho biết.

Tuy nhiên, không phải “thợ làng” nào cũng nhanh nhạy ứng dụng công nghệ như anh Quý - người có hơn 10 năm làm kỹ sư công nghệ thông tin. Tại một số làng nghề khác, việc tìm hiểu và nhận thức về CMCN 4.0 còn rất mơ hồ.

Cách đây 40 - 50 năm, công nghệ dệt đã cho phép máy dệt tự động dừng nếu 1 sợi dọc hay sợi ngang bị đứt, còn với máy dệt ở Vạn Phúc đến nay người thợ vẫn phải đứng canh để cho máy dừng hoạt động nếu sợi bị đứt. “Do đó, con đường đến với CMCN 4.0 vẫn còn xa”, ông Hiển trăn trở.

Còn theo ông Trần Văn Vực ở làng nghề đan cỏ tế, huyện Phú Xuyên (Hà Nội), chưa biết công nghệ 4.0 hữu hiệu ra sao, nhưng đến nay chẳng có công nghệ nào giúp chẻ cỏ tế được. 400 năm qua người trong làng đều chẻ cỏ tế bằng tay và dao.

Ông Vực cho hay, nhiều ý tưởng áp dụng máy móc vào chẻ cỏ tế đã thất bại. Loại cỏ này có đường kính chỉ 2 - 3mm, thân mềm và dai, nên không dễ chẻ bằng máy như tre và mây.

Thực tế trên cũng dễ hiểu bởi nếp nghĩ, cách làm và thói quen của người lao động và người sử dụng lao động trong làng nghề đã ràng buộc họ bao đời nay. Nhất là làng nghề lại chưa trải qua đầy đủ các cuộc CMCN trước đó (2.0, 3.0), nên chưa thể có bề dày tích lũy về trình độ sản xuất, công nghệ và trình độ lao động.

Yếu cả quy mô sản xuất và trình độ công nghệ

Đến làng nghề, không khó để bắt gặp những “thợ làng” đang loay hoay lên phôi cho từng chiếc bát, chiếc bình gốm có hình dáng đơn giản; hay đang miệt mài dệt lụa bằng tay; vót từng nan tre…những công đoạn mà lẽ ra phải được cơ giới hóa để giải phóng sức lao động.

Nếu nhìn lại quá trình phát triển, làng nghề có bề dày lịch sử, trải dài cùng với sự phát triển của đất nước. Có làng đã hình thành từ cả nghìn năm nay, làng trẻ hơn thì cũng vài trăm tuổi. Tuy nhiên, quy mô và trình độ sản xuất của nhiều làng nghề vẫn đì đẹt.

Theo ông Đàm Tiến Thắng, Phó giám đốc Sở Công thương Hà Nội, quy mô nhỏ lẻ của làng nghề là do hạn chế về diện tích mặt bằng sản xuất. Làng nghề thường nằm trong khu vực đông dân cư, nên rất khó để mở rộng sản xuất.

Hơn nữa, tích lũy tư bản, vốn còn thấp cũng là nguyên nhân khiến các làng nghề khó có điều kiện mở rộng sản xuất, ông Thắng nêu.

Không chỉ hạn chế về quy mô, mà mức độ tiếp cận công nghệ của làng nghề cũng là bài toán đau đầu. “Trong khi thế giới đang hướng đến công nghệ 4.0, thì mặt bằng công nghệ của ta chỉ ở 1.5 hoặc 2.0, thậm chí có cách ví von khôi hài rằng ta đang ở trình độ phát triển 0.4,” ông Khải nói.

Phân tích sâu về góc độ này, PGS-TS. Nguyễn Thừa Lộc, giảng viên cao cấp của Đại học Kinh tế Quốc dân dẫn chứng, theo số liệu được công bố gần đây, các doanh nghiệp Việt Nam chỉ nắm trong tay 2% thiết bị công nghệ cao, 8% thiết bị công nghệ ở mức trung bình của thế giới, còn lại 90% thiết bị công nghệ lạc hậu. Làng nghề cũng có tỷ lệ tương tự như vậy, nhưng trình độ công nghệ của làng nghề thấp kém hơn so với doanh nghiệp.

Nói căn nguyên của công nghệ yếu kém, ông Lộc nhận định: “Xét quá trình lịch sử phát triển, trong thời gian dài chúng ta chưa chú trọng nâng cao trình độ công nghệ sản xuất, mà tập trung nhiều để cải thiện quan hệ sản xuất. Và gần đây công nghệ sản xuất mới được chú ý.”

Gần đây, thực trạng hoạt động và định hướng phát triển của làng nghề được các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý đem ra phân tích, mổ xẻ. Đi kèm với những lo ngại về sự sống còn của làng nghề trước tác động của CMCN 4.0, một số chuyên gia cho rằng, CMCN 4.0 lại là cơ hội tốt cho làng nghề “tỉnh giấc”, đổi mới và vươn lên, thay vì “ru ngủ” làng nghề bằng con số xuất khẩu tỷ USD hay sản phẩm làng nghề được xuất đi bao nhiêu quốc gia và vùng lãnh thổ.

Cùng loạt bài: