Những nếp nhà sàn bằng gỗ, mái lợp cọ nằm dưới những chân đồi xanh ngút ngát là đặc trưng truyền thống, thấm sâu vào tâm hồn nhiều thế hệ đồng bào Tày, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai.
Đây cũng là sản phẩm kiến trúc độc đáo, thể hiện sự hòa hợp của con người, thiên nhiên và văn hóa dân tộc.
Thông thường ngôi nhà sàn của đồng bào Tày, huyện Bảo Yên là ba gian hai trái hoặc hai gian hai trái. Theo các cụ cao niên ở đây cho biết, ngày xưa khi rừng còn nhiều, bà con thường chọn những cây gỗ to nhất, tốt nhất về làm ngôi nhà 4 gian hai trái rất rộng rãi.
 |
Mái nhà sàn của một gia đình người Tày ở Nghĩa Đô, Bảo Yên. Ảnh: Nguyễn Thế Lượng/Tuổi trẻ |
Gia đình nào có nhiều nhân lực, tiền bạc có thể làm những ngôi nhà sàn to lớn, từ cột kèo cho đến gỗ bưng vách, làm sàn cầu thang. Nhà nào ít điều kiện hơn thì làm ngôi nhà nhỏ ba gian hai trái. Hiện những ngôi nhà sàn cũ còn sót lại ở Bảo Yên thường là kiểu nhà ba gian hai trái. Khâu chuẩn bị vật liệu làm nhà là quan trọng và tốn thời gian nhất, thường mất từ 2 đến 5 năm, có hộ đến 10 năm.
Theo truyền thống của người Tày, khi gia đình có từ 2 con trở lên, sau khi người con trai cả xây dựng gia đình sẽ được bố mẹ bố trí đất, chuẩn bị gỗ làm nhà ra ở riêng, còn ngôi nhà bố mẹ đang ở sẽ được truyền cho người con út. Chị Lương Thị Ban ở bản Dịa, xã Nghĩa Đô nói:
“Ngôi nhà to hay nhỏ cũng đều được truyền lại cho người con út. Đây cũng là điều mà ông bà, cha mẹ giáo dục cho con cháu như chúng tôi tiếp tục phát huy những gì gia đình đã có, cần cù, chịu khó làm ăn, anh em yêu thương nhau, trên nhường dưới, dưới kính trọng trên và biết ơn ông bà, cha mẹ”.
Ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày trước đây có bếp nấu đặt ở vị trí trung tâm, giúp giữ ấm cho cả nhà trong mùa đông lạnh giá. Vào mùa hè, sự cao ráo của sàn nhà giúp cho không khí được lưu thông thoáng mát, khi mưa không ẩm ướt và tránh được nhiều bệnh tật lây lan.
Tuy nhiên theo điều kiện hiện nay, người Tày không để bếp trong nhà nữa, thay vào đó họ dựng một ngôi nhà sàn nhỏ hơn nối vào nhà sàn chính để làm nhà bếp.
Theo quan niệm của người Tày, ngôi nhà sàn đẹp là lưng dựa vào núi, mặt hướng ra đồng ruộng, trước nhà có ao thả cá, tạo nên phong thủy hài hòa. Đó cũng là cách chọn lựa thế làm nhà truyền thống mà các cụ xưa đã đúc kết.
Ông Lương Văn Pong ở bản Dịa, xã Nghĩa Đô cho biết: “Ngôi nhà sàn ở Nghĩa Đô này rất hoàn chỉnh, hoàn chỉnh về mặt kết cấu, thứ hai là nét đẹp của ngôi nhà thì chỉ ở đây mới có và tôi đã đi nhiều nhưng không phải nơi nào cũng có”.
Với kỹ thuật của những người thợ tài hoa, ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày Bảo Yên ít dùng đến đinh sắt mà chỉ dùng mộc gỗ nối kèo cột tạo thành ngôi nhà. Nhà sàn vô cùng chắc chắn, đến lũ cũng khó cuốn trôi, gió cũng không quật đổ.
Điều đáng quý là việc dựng nhà không chỉ là việc riêng của một gia đình, mà ngôi nhà hoàn chỉnh có sự giúp đỡ của anh em, hàng xóm. Qua đó phát huy sự đoàn kết, tương trợ lẫn nhau trong đồng bào ở mỗi bản làng./.