Sau 8 năm gia nhập WTO: Việt Nam tiến bộ hơn hay còn tụt hậu?

Báo cáo giám sát “Kết quả quá trình hội nhập kinh tế quốc tế từ khi Việt Nam là thành viên Tổ chức thương mại thế giới (WTO)” kể từ 2007 do đoàn giám sát của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội tiến hành được đánh giá có tác dụng sâu rộng, là đợt nhìn lại một cách sâu sắc tiến trình hội nhập. Qua những điều được- mất để rút ra kinh nghiệm và có giải pháp chuẩn bị cho việc nước ta tiếp tục tham gia vào các diễn đàn, hiệp định kinh tế quốc tế tới đây.

Thẳng thắn chỉ rõ tranh thủ được vận hội hay chưa

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh hội nhập sâu rộng về kinh tế cũng tạo cơ hội hội nhập cả về chính trị, quốc phòng, đối ngoại, văn hoá- giáo dục, tạo vị thế đất nước. Do đó cần có sự chuẩn bị tốt và đợt giám sát lần này phải nhìn thấy được những vấn đề cần giải quyết, góp phần tạo sự sẵn sàng để Việt Nam gia nhập vào TPP và các hiệp định kinh tế quốc tế tới đây, biến thách thức thành cơ hội phát triển.

Theo đó, báo cáo phải đi vào chiều sâu hơn, phải trả lời được câu hỏi: Nền kinh tế và sự phát triển của nước ta có tiến bộ, co bớt khoảng cách phát triển với các nước sau khi gia nhập WTO hay chưa? Chất lượng tăng trưởng kinh tế, các yếu tố cấu thành, sức cạnh tranh của nền kinh tế tốt chưa? Nếu không tốt thì khó tránh sự tụt hậu.

Theo Chủ tịch Quốc hội, nói tăng trưởng kinh tế duy trì được tốc độ khá hơn nhưng chất lượng bên trong thế nào cũng phải làm rõ. Bởi câu chuyện công nghiệp phụ trợ nói nhiều nhưng đến giờ còn chưa ra được nên có chuyện nhập siêu. Và cũng đừng coi chuyện giảm nhập siêu trong mấy năm vừa qua là mừng, vì tăng trưởng trở lại thì nhập siêu lại tăng nếu không giải quyết được kinh tế nội địa, công nghiệp phụ trợ.

Nước ta xuất phát là nước nông nghiệp và nông dân là chủ thể hội nhập thì phải sẵn sàng để năng suất, chất lượng, hiệu quả, chất lượng nguồn nhân lực trong nông nghiệp tăng lên. Tuy vậy báo cáo giám sát cho thấy tốc độ cũng giảm, chất lượng hàng hoá cạnh tranh cũng “xuống” tương đối trong khi điều này ảnh hưởng đến giảm nghèo, đến xã hội.

“Có cơ hội làm nhưng chưa tranh thủ được vận hội, chưa vượt qua được khó khăn. Cho đến nay ta vẫn có nền nông nghiệp như vậy, các yếu tố khoa học- công nghệ, cạnh tranh, chất lượng, nguồn nhân lực vẫn là thử thách, vẫn là câu chuyện được mùa mất giá, được giá mất mùa. Ngành nông nghiệp mấy năm hội nhập tranh thủ được gì cũng là câu hỏi phải trả lời”, Chủ tịch Quốc hội chỉ rõ.

Cùng với đó là các ngành dịch vụ như tài chính, văn hoá, y tế, giáo dục, du lịch, viễn thông... đã tạo sức mạnh để chuyển động chưa phải được phân tích sâu hơn. Báo cáo nêu số liệu tăng được bao nhiêu nhưng theo Chủ tịch Quốc hội nói thế vẫn là nói cái vỏ, “vì nhận định tổng quát đánh giá chưa ăn thua gì”.

“Đi theo các ngành kinh tế là các sản phẩm có sức cạnh tranh được chưa? Đánh giá hệ thống doanh nghiệp trong tổng thể phát triển chung mà thấy doanh nghiệp trong nước thua, không những nhỏ lại còn teo lại, sức cạnh tranh yếu... thì hội nhập có phát triển được không? Phải đánh giá, nếu chưa đạt là chưa tranh thủ được hội nhập”, ông Nguyễn Sinh Hùng nói.

Lỗi hệ thống là ở đâu?

Ông Ksor Phước- Chủ tịch Hội đồng Dân tộc cho rằng tăng trưởng kinh tế của nước ta vẫn còn theo chiều rộng, tức dựa trên tiềm năng sẵn có trong khi yêu cầu phải phát triển theo chiều sâu, từ đó bộc lộ điểm yếu của nền kinh tế.

Ngoài các nguyên nhân về xuất phát điểm thấp, ông Ksor Phước đặt vấn đề: “Ta nói nhiều đến lỗi hệ thống, vậy nó ở đâu? Chính sách có vấn đề gì vì hệ thông luật trong quá trình hoàn thiện có độ trễ nhưng nhìn chung từ 2007 đến nay là chậm, ảnh hưởng đến giải phóng tiềm năng của xã hội. Cơ chế điều hành, cải cách hành chính cũng như tư duy... cần đánh giá nghiêm túc để Quốc hội tập trung bàn, chỉ ra yếu kém để sửa vì trong đó có lỗi của chúng ta”.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội đề nghị đánh giá chất lượng nguồn nhân lực không chỉ mình người lao động mà còn cả người quản trị quốc gia và quản trị doanh nghiệp.

“Quản trị quốc gia, doanh nghiệp cũng có vấn đề chứ không phải đổ hết cho ông lao động. Vì người Việt Nam đi lao động nước ngoài cũng được lắm chứ, cái chính là do môi trường và năng lực quản trị”, ông Ksor Phước bày tỏ. Ngoài ra vấn đề môi trường cần đánh giá cho đúng vì nguy cơ là rất lớn.

Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu thì đề nghị báo cáo giám sát cần đánh giá đúng mức thành quả Việt Nam đạt được.

Thực tế chủ trương hội nhập kinh tế của nước ta được đánh giá là đúng, kịp thời trong quá trình đổi mới. Tuy vậy, việc phát huy được hết cơ hội và vượt qua được khó khăn thách thức trong quá trình hội nhập hay chưa, theo ông Uông Chu Lưu cũng cần phải đánh giá thẳng thắn.

“Chúng ta phấn khởi trước thành tựu đạt được so với giai đoạn trước đây nhưng giờ nếu so với các nước trong khu vực và các nước khác, cũng như nhìn lại đánh giá của Đảng về nguy cơ tụt hậu thì vượt qua được chưa?”, ông Lưu nêu câu hỏi.

Về thể chế, theo Phó Chủ tịch Quốc hội, việc báo cáo đánh giá nước ta có hệ thống pháp luật tương đối hoàn thiện, đồng bộ, kịp thời, minh bạch, công khai, bảo đảm hiệu lực hiệu quả là hơi cao, chưa thống nhất với đánh giá về hạn chế, thiếu sót.

“Nhiều luật chưa minh bạch và chính cái này cản trở thu hút đầu tư và phát triển các thành phần kinh tế. Doanh nghiệp, sản phẩm Việt Nam chưa tham gia được vào chuỗi giá trị toàn cầu, sức cạnh tranh còn yếu một phần vì thể chế. Ta nói phát triển công nghiệp phụ trợ, hỗ trợ nhưng nhiều chính sách chậm ban hành. Các tập đoàn lớn của thế giới đầu tư vào Việt Nam, thu hút lao động lớn nhưng công nghiệp phụ trợ tham gia vào rất ít”, ông Uông Chu Lưu nói.

Dẫn lời chuyên gia cho rằng có nghịch lý hiện nay là càng hội nhập thì quy mô doanh nghiệp Việt Nam càng nhỏ đi, ông Lưu đề nghị lý giải tại sao vì điều đó cho thấy mong muốn hình thành các tập đoàn kinh tế mạnh chưa được như mong muốn. Cùng với đó, câu chuyện người nông dân đã trở thành chủ thể của hội nhập kinh tế quốc tế chưa cũng cần phân tích sâu để thấy rõ vấn đề.

Một vấn đề quan trọng cũng cần được nhìn nhận thấu đáo là về nhận thức. Bởi có chuyên gia nói nhiều cán bộ lơ mơ về chủ trương hội nhập nên tổ chức chỉ đạo, quán triệt thiếu nhất quán. Báo cáo phải chỉ rõ vì dù có thể chế nhưng bộ máy và con người không đúng tầm, không bắt kịp thì ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế.

Cho rằng các kiến nghị trong báo cáo giám sát chưa gỡ được tình hình vừa qua và chưa sát với việc tới đây Việt Nam tiếp tục tham gia các diễn đàn kinh tê khác, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nhấn mạnh: “Giải pháp mới, đột phá là gì thì cần đầu tư tư duy hơn nữa mới gỡ được”./.