Báo chí đăng ảnh bị cáo tại phiên toà có vi phạm quyền nhân thân?

Đặt vấn đề việc chụp ảnh bị cáo tại phiên toà có cần xin phép hay không tại phiên thảo luận về dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) sáng 24/10, đại biểu Quốc hội Lê Minh Hiền - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH khóa XIII tỉnh Khánh Hòa, Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho biết, hiện nay không có quy định nào buộc nhà báo phải xin phép mới được chụp ảnh bị cáo tại phiên toà xét xử công khai. 

Bộ luật Dân sự 2005 và pháp luật về báo chí quy định khác nên việc áp dụng có khác nhau, mỗi nơi mỗi kiểu, trong khi quyền của cá nhân về hình ảnh là quyền nhân thân được Hiến pháp bảo hộ.

Quá mở rộng quyền cho báo chí sử dụng hình ảnh

“Từ thực tiễn thi hành cho thấy việc đồng thuận và phản đối chụp ảnh bị cáo tại phiên toà đều viện dẫn khoản này, điều nọ của luật này, luật kia. Đây là bất cập, vướng mắc trong việc áp dụng pháp luật. Quyền của cá nhân về hình ảnh và quyền của báo chí trong việc đăng ảnh cá nhân như thế nào mới đúng?”, đại biểu Lê Minh Hiền nêu ý kiến.

Thực tiễn thông tin về nhiều vụ án hình sự báo chí có đăng ảnh nghi can, hình ảnh do quan công an cung cấp dưới dạng hồ sơ danh chỉ chỉ bản. Theo đại biểu, có ý kiến cho rằng như vậy là vi phạm nhân quyền về hình ảnh cá nhân.

Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định cụ thể về quyền nhân thân, việc sử dụng hình ảnh của cá nhân của người khác thực hiện theo điều 31 của luật này hoặc “pháp luật có quy định khác”, như ở Luật Báo chí, Bộ luật Tố tụng hình sự.

Trong thời gian qua có một số trường hợp báo chí sử dụng hình ảnh cá nhân một cách tuỳ tiện, xâm phạm lợi ích, danh dự, nhân phẩm, uy tín của một số cá nhân nhưng chủ yếu là trong quảng cáo, giao dịch dân sự tiếp thị. Thực tế chưa thấy báo chí xử phạt do đăng ảnh bị cáo tại phiên toà mà chưa được sự cho phép của bị cáo. Bởi đăng ảnh bị cáo không vi phạm điều 10 Luật Báo chí, được hướng dẫn tại điều 5 Nghị định 51 ngày 26/4/2002 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật Báo chí.

Theo đó Nghị định quy định: “Không được đăng, phát ảnh của cá nhân mà không có chú thích rõ ràng hoặc làm ảnh hưởng đến uy tín, danh dự của cá nhân đó (trừ ảnh thông tin các buổi họp công khai, sinh hoạt tập thể, các buổi lao động, biểu diễn nghệ thuật, thể dục thể thao, những người có lệnh truy nã, các cuộc xét xử công khai của Tòa án, những người phạm tội trong các vụ trọng án đã bị tuyên án).

Khoản c điểm 1 điều 10 Nghị định 56 năm 2006 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động văn hoá thông tin, phạt tiền từ 1 triệu đồng đến 3 triệu đồng với việc đăng, phát ảnh của cá nhân mà không được sự đồng ý của người đó hoặc thân nhân người đó, trừ các trường hợp tìm thân nhân của nạn nhân, ảnh của người đã bị khởi tố hình sự hoặc đang chấp hành hình phạt tù giam, ảnh thông tin về các hoạt động tập thể.

Tại khoản e điểm 2 điều 8 Nghị định 159 ngày 12/11/2013 của Chính phủ xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, xuất bản quy định phạt  từ 1triệu- 3 triệu với một trong các hành vi: “Đăng phát ảnh của cá nhân mà không được sự đồng ý của người đó, trừ các trường hợp pháp luật có quy định khác”.

Đại biểu Lê Minh Hiền cho rằng Nghị định 51 hướng dẫn thi hành đã mở rộng việc sử dụng ảnh cá nhân cho báo chí được sử dụng hình ảnh cá nhân và như vậy cũng là việc hạn chế quyền con người, quyền công dân.

“Nhưng thực tiễn bấy lâu nay chưa thấy việc báo chí sử dụng hình ảnh phiên toà xét xử vụ án hình sự công khai, trong đó có ảnh của bị cáo, hội đồng xét xử, luật sư và những người tham gia tố tụng khác được coi là bình thường, không bị coi là vi phạm”, đại biểu Hiền nói.

Bộ luật Dân sự sửa đổi cần quy định cụ thể

Theo đại biểu Lê Minh Hiền, quá trình thi hành Bộ luật Dân sự, Luật Báo chí còn nhiều vấn đề chưa được cụ thể: Tiêu chí nào để xác định thế nào là ảnh cá nhân, ảnh sinh hoạt tập thể, thế nào là vì lợi ích cá nhân, lợi ích công cộng? Đặc biệt là đăng ảnh đương sự trong các phiên toà dân sự, hành chính, lao động pháp luật quy định ra sao cũng là vấn đề còn bỏ ngỏ dẫn tiến việc áp dụng cũng khác nhau.

Cho rằng thực tiễn thi hành Bộ luật Dân sự và pháp luật về báo chí còn hạn chế, bất cập, chưa bảo đảm quyền nhân thân, đại biểu đề nghị luật cần phải sửa đổi bởi quyền cá nhân đối với hình ảnh là quyền nhân thân, quyền con người được Hiến pháp bảo hộ.

“Đề nghị Bộ luật Dân sự sửa đổi cần quy định rõ việc quy định hình ảnh khác phải theo luật định. Về nguyên tắc định hướng Bộ luật Dân sự sửa đổi, Luật báo chí sửa đổi cần quy định cụ thể để bảo vệ quyền nhân thân, trong đó có quyền của cá nhân đối với hình ảnh”, bà Hiền nêu ý kiến.

Tuy nhiên, theo đại biểu, điều 32 dự thảo Bộ luật Dân sự sửa đổi vẫn chưa phù hợp với tinh thần Hiến pháp 2013 là quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật. Do đó, đề nghị bỏ quy định “trừ trường hợp có liên quan đến quy định khác” tại khoản 1 điều 32.

“Bảo vệ quyền nhân thân phải tuân thủ Bộ luật Dân sự, pháp luật khác không được khác với Bộ luật Dân sự. Đề nghị Bộ luật quy định rõ thế nào là hình ảnh được sử dụng vì lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng để tránh tuỳ tiện trong sử dụng hình ảnh cá nhân”, đại biểu nhấn mạnh./.