Sắp xếp các trường ĐH,CĐ: Cần thận trọng và có lộ trình bài bản

Nhiều trường đại học, cao đẳng kém về chất lượng đào tạo, khiến cho chất lượng nguồn nhân lực thấp, không đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Giải pháp sáp nhập, hợp nhất, giải thể của Bộ GD-ĐT đưa ra liệu có khả thi?

Không lắp ghép “cơ học”mà cần tổ chức lại

Quy hoạch lại mạng lưới các trường đại học (ĐH) và cao đẳng (CĐ) là cần thiết, bởi hiện ngân sách nhà nước đang quá tải nếu tiếp tục bao cấp cho hệ thống sự nghiệp, trong đó có giáo dục. Trong khi đó, nền đại học Việt Nam có quá nhiều bất cập từ hệ thống đến các cơ sở đào tạo; có một số trường thực sự yếu kém về năng lực và chất lượng đào tạo.

Trường Đại học Vinh - một trong những trường đơn lĩnh vực trước đây đã chuyển đổi thành trường đa lĩnh vực. Ảnh: K.T

Góp ý về Dự thảo Đề án sáp nhập, hợp nhất hoặc giải thể các cơ sở giáo dục ĐH công lập của Bộ GD-ĐT, TS. Lê Viết Khuyến, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH, Bộ GD-ĐT cho biết, thực ra nói tổ chức, sắp xếp lại các trường thì chính xác hơn, bởi sáp nhập, hợp nhất hay giải thể trường chỉ là một trong những giải pháp. Việc sắp xếp lại các trường phải có hướng đi rất rõ ràng. Ví dụ, đầu những năm 90 của thế kỷ trước chúng ta cũng đã sắp xếp lại một số trường với nhau để hình thành trường đa lĩnh vực.

Theo ông Khuyến, khi thực hiện việc sáp nhập thì phải tổ chức lại bộ máy. Nếu ghép vào rồi tồn tại kiểu liên hiệp các trường, rời rạc như cơm nguội là không nên. Kinh nghiệm ở Trung Quốc, ví dụ như ĐH Chiết Giang trước đây cũng được ghép lại bởi nhiều ĐH manh mún và họ tổ chức lại bộ máy, vươn lên trở thành ĐH lớn. Nhiều trường ĐH ở Úc cũng ghép các trường nhỏ lại rồi tổ chức sắp xếp lại thì mới thành những trường ĐH đa lĩnh vực, có đẳng cấp. Tuy nhiên, muốn làm được thì tư lệnh ngành, những người đứng ra thực hiện phải có quyết tâm cao.

Ông Khuyến cũng cảnh báo, khi thực hiện quy hoạch các trường ĐH thì phải có đủ chủng loại ĐH để đáp ứng về nhu cầu nhân lực đa dạng, ở các cấp độ khác nhau từ tầm quốc tế, tầm quốc gia, tầm vùng và tầm địa phương. Chứ như vừa qua, diễn ra tình trạng ghép một số trường đại học không ăn nhập gì cả. “Sắp xếp trường ĐH phải có lộ trình thích hợp, phụ thuộc vào sứ mệnh của từng trường, không nên ghép kiểu cơ học mà phải tổ chức lại thành trường đa lĩnh vực. Chứ không ghép các trường lại thành trường lớn nhưng không đạt chất lượng. Bên cạnh đó, các trường ghép lại phải cùng đẳng cấp với nhau chứ không phải trường mạnh, trường yếu. Nếu ghép các trường cùng một lĩnh vực thì sẽ mất đoàn kết. Nguyên tắc sắp xếp trường mà không làm rõ thì “lợi bất cập hại; không thể nói giải thể một trường đại học yếu kém ngay được, căn cứ nào để bảo trường đó yếu kém? Tất cả phải qua kiểm định”, ông Khuyến đề xuất.

GS. Lâm Quang Thiệp, ĐH Thăng Long cũng cho biết thêm: Các trường ĐH của ta trước kia theo mô hình Liên Xô cũ thì thường đơn ngành, đơn lĩnh vực. Nhưng hiện nay các trường ở phương Tây phần lớn là đa lĩnh vực gồm khoa học tự nhiên (KHTN), khoa học xã hội (KHXH), kỹ thuật công nghiệp, kỹ thuật nông nghiệp… Do ĐH đa lĩnh vực có nhiều ưu thế nên họ thường thành lập theo mô hình này, bởi nó phù hợp với kinh tế thị trường. Theo tôi, ĐH đa lĩnh vực có 3 ưu thế sau: Thứ nhất, đào tạo phần đại cương rất tốt, vì trường có nhiều giáo sư thuộc các lĩnh vực KHTN, KHXH… Thứ hai, nó làm công tác nghiên cứu và công tác phục vụ xã hội phát triển tốt, vì hiện nay không có lĩnh vực nghiên cứu nào đơn lẻ, từng ngành mà nghiên cứu nào cũng phải kết hợp nhiều ngành, nhiều lĩnh vực với nhau. Thứ ba, nó dễ thích nghi với biến động của thị trường nhân lực, bởi thị trường nhân lực thay đổi liên tục nếu trường đơn ngành khi xã hội không cần ngành đó nữa thì sẽ rất khó thích ứng. Ví dụ, với tình trạng nhiều môn học thừa giáo viên dẫn đến việc nhiều trường sư phạm không tuyển sinh được vì nó chỉ đơn lĩnh vực. Để giải quyết những khó khăn đó, hiện nhiều trường đơn lĩnh vực đã chuyển đổi thành đa lĩnh vực để thích hợp với thị trường, ví vụ các trường ĐH sư phạm trước đây như: Vinh, Hải Phòng, Quy Nhơn, giờ đã chuyển đổi thành ĐH Vinh, ĐH Hải Phòng, ĐH Quy Nhơn…, tức là thành ĐH đa lĩnh vực.

Theo sàng lọc của thị trường và điều tiết của nhà nước

Tháng 8/2019, Bộ GD-ĐT đã đề nghị Hiệp hội các trường ĐH, CĐ Việt Nam góp ý cho Dự thảo Đề án sáp nhập, hợp nhất hoặc giải thể các cơ sở giáo dục ĐH công lập (phiên bản 27/8/2019). Mới đây, GS. Trần Hồng Quân, Chủ tịch Hiệp hội Các trường ĐH, CĐ Việt Nam đã nêu một số ý kiến đề xuất của Hội như: Khuyến khích các trường phát triển theo hướng đa ngành, đa lĩnh vực, đa cấp để thích hợp với nền kinh tế thị trường và thị trường dịch vụ giáo dục. Các trường đơn ngành là sản phẩm của nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung trước đây, nay rất khó có điều kiện phát triển tốt… Tiếp đến là thực hiện việc kiểm định chất lượng thực sự khách quan đáng tin cậy về cả đào tạo, nghiên cứu khoa học và minh bạch về tài chính. Lấy đó làm cơ sở cho sự đánh giá của cơ quan quản lý và sự tín nhiệm của xã hội. Điều này tối quan trọng khi ta “mở” nhiều mặt, xóa nhiều ràng buộc trong quản lý. Chấp nhận sự sàng lọc các đơn vị đào tạo theo cơ chế thị trường thông qua uy tín của thương hiệu, có sự định hướng của nhà nước thông qua khen thưởng, đầu tư và chế tài. Chế tài của nhà nước có thể từ thấp đến cao tới mức quyết định đóng cửa trường. Khuyến khích các trường đăng ký về sứ mạng, mục tiêu, và tầm nhìn của trường tương xứng với năng lực của trường mình và có thể thay đổi trong quá trình phát triển. Và phải bảo đảm minh bạch…

“Việc sắp xếp, điều chỉnh nên được chuẩn bị thật kỹ về quan điểm, tư duy, đặc biệt là các chính sách cụ thể. Bộ GD-ĐT phải thiết kế một hành lang pháp lý đủ rộng mà đủ chặt, xây dựng một kế hoạch toàn diện từ lộ trình đến sự giám sát. Trong bối cảnh đó, nói gọn là việc sắp xếp mạng lưới các trường nên theo nguyên tắc sàng lọc điều chỉnh của thị trường có sự định hướng và điều tiết của nhà nước…. Cuối cùng, nên suy nghĩ toàn diện và tổng thể về phương hướng đổi mới cả hệ thống giáo dục ĐH, từ đó mới tính được việc sắp xếp mạng lưới trường…”, GS. Trần Hồng Quân nhấn mạnh./.