Mỗi ngày trên môi trường số diễn ra rất nhiều hành vi download, copy… những bản nhạc, những đoạn tản văn, sử dụng tranh, ảnh… mà không cần xin phép. Thói quen thích “xài chùa”, những hành vi cả vô tình và cố ý và nghĩ rằng “chẳng phương hại đến ai” đã khiến cho tình trạng vi phạm bản quyền trở nên khá phổ biến ở nước ta. Nhiều tác giả bất lực khi phát hiện ra tác phẩm của mình bị sử dụng mà không có bất cứ sự cho phép nào từ phía chủ sở hữu, như trường hợp cụ thể của TS Vũ Dương Thúy Ngà, nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện, Bộ VHTT&DL: “Khi phát hiện những tác phẩm của mình bị vi phạm bản quyền thực sự tôi rất buồn. Có nhiều mức vi phạm khác nhau, có những người họ lấy toàn bộ bài của tôi và sau đấy họ đổi tên họ thành tác giả. Có những trường hợp lấy bài của tôi, thêm thắt một chút để biến thành bài của họ. Có trường hợp thì xuất bản tác phẩm của tôi mà không hề hỏi ý kiến hay không hề thông báo. Tôi thấy tất cả những cái đó đều là sự xúc phạm”.
Thực tế tình trạng vi phạm bản quyền còn muôn hình vạn trạng và diễn ra khá thường xuyên. Thậm chí cả Quốc ca cũng đã từng bị vi phạm bản quyền. Hay trớ trêu như trường hợp của nhạc sĩ Giáng Son bị báo cáo vi phạm bản quyền trên môi trường số khi đăng tải chính tác phẩm của mình... Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa - Giáo dục của Quốc hội, tình trạng này gây ra những hệ lụy tiêu cực đến sự phát triển của xã hội nói chung, làm giảm sự sáng tạo trong văn học nghệ thuật nói riêng. “Nếu chúng ta không bảo vệ bản quyền thì chúng ta sẽ không khuyến khích được sáng tạo, không tạo được một môi trường trong lành, minh bạch và từ đó chúng ta cũng khó tiếp nhận được các tinh hoa văn hóa trên thế giới vào Việt Nam” - PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.
Nguyên nhân vi phạm bản quyền còn phổ biến ở nước ta được nhiều chuyên gia trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ chỉ ra là do nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật của nhiều tổ chức, cá nhân chưa thực sự đầy đủ và nghiêm túc. Để quyền tác giả được tôn trọng, cùng với giải pháp thực thi theo đúng pháp luật, theo kinh nghiệm của các chuyên gia trên thế giới nêu ra, đó là cần đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức người dân trong việc thực thi Luật Sở hữu trí tuệ của mỗi quốc gia cũng như luật pháp quốc tế về vấn đề này.
Ở một số nước trên thế giới, vấn đề về bản quyền được đưa vào hệ thống trường học từ cấp tiểu học trở lên. Còn ở nước ta, theo TS Vũ Dương Thúy Ngà, để hạn chế tình trạng vi phạm bản quyền cần thực hiện 4 giải pháp: hoàn thiện về thể chế, hệ thống pháp luật, có cơ chế giám sát hữu hiệu và thực hiện công tác tuyên truyền rộng rãi tới công chúng. TS Vũ Dương Thúy Ngà cũng cho rằng, sự chủ động của chính các tác giả cũng là một yếu tố vô cùng quan trọng. “Các tác giả có thể bảo vệ bản quyền của mình, quản lý quyền sở hữu tài sản trí tuệ của mình bằng cách đăng ký bảo hộ bản quyền sẽ hạn chế được tình trạng vi phạm bản quyền”.
Đồng tình với giải pháp nâng cao nhận thức cho công chúng, thực thi pháp luật nghiêm minh, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng cần chú trọng phát triển mở rộng hơn nữa các cơ quan, tổ chức bảo vệ bản quyền: “Tôi thấy có mấy việc mà chúng ta cần phải quan tâm. Ví dụ như cần phải có một vài vụ xử phạt mang tính làm gương để từ đó có tác dụng tuyên truyền giáo dục răn đe. Thứ hai nữa là chúng ta cần có sự chung tay của cả xã hội, trong đó các nghệ sĩ có thể là những người đứng ra tiên phong. Hơn thế nữa, tôi nghĩ rằng chúng ta cần có thêm các trung tâm bảo vệ quyền tác giả đủ mạnh, có nhiều công cụ pháp lý, có sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng, các hiệp hội thì cũng sẽ giúp cho câu chuyện bảo vệ bản quyền của chúng ta tốt hơn. Đó là những cái mà chúng ta cần phải thực hiện sớm” - PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.
Liệu đến bao giờ tình trạng vi phạm bản quyền mới chấm dứt? Câu trả lời chỉ có được khi chúng ta có một hành lang pháp lý đủ mạnh, khi pháp luật về sở hữu trí tuệ được thực hiện nghiêm minh, khi các tác giả chủ động bảo vệ quyền lợi của mình và những đứa con tinh thần của mình bằng cách đăng ký quyền tác giả. Và đặc biệt, tình trạng vi phạm bản quyền sẽ thực sự được hạn chế khi đông đảo công chúng ý thức được hành động "xem chùa", "thưởng thức chùa" là ảnh hưởng trực tiếp đội ngũ sáng tác, ảnh hưởng tới sự phát triển, sáng tạo nghệ thuật và ảnh hưởng tới lợi ích quốc gia./.