Lý Thị Xuân ở khu 4, thị trấn Pác Mjầu, huyện Bảo Lâm, tỉnh Cao Bằng bén duyên với việc kinh doanh trang phục dân tộc truyền thống của người Mông từ năm 2001. Chị Xuân cho biết: Hoàn cảnh kinh tế khó khăn buộc chị phải bươn chải thêm nghề phụ để trang trải thêm cho cuộc sống gia đình. Từ những chiếc váy áo đơn giản được bày bán ở chợ huyện, nhận thấy nhu cầu của người dân địa phương, nhất là từ khách du lịch khá lớn trong khi việc thêu, dệt thủ công hiệu quả không cao nên chị Xuân đã mạnh dạn vay ngân hàng số tiền lên đến 500 triệu đồng để mua 2 máy dập vải thổ cẩm, đáp ứng nhu cầu của thị trường. Có máy móc hiện đại giúp tiết kiệm thời gian, năng suất tăng lên nhưng vẫn giữ được những hoa văn truyền thống trên bộ trang phục của dân tộc mình... Đến nay, từ cửa hàng nhỏ chị đã phát triển thành xưởng may có uy tín trên thị trường:
“Một bộ trang phục nữ của phụ nữ dân tộc Mông hoàn chỉnh có giá từ 6-7 triệu đồng, còn trang phục cô dâu lên tới cả chục triệu đồng. Sở dĩ giá bán cao như vậy bởi việc đầu tư để làm trang phục rất công phu và tốn nhiều thời gian. Nếu một phụ nữ thêu giỏi, làm liên tục thì mất khoảng 4-6 tháng mới xong, còn chỉ làm tranh thủ lúc rảnh thì phải mất cả năm trời, thậm chí lâu hơn. Từ khi gia đình tôi đầu tư máy móc để sản xuất, hiện nay mỗi bộ trang phục hoàn chỉnh chỉ cần thời gian khoảng 7-10 ngày”.
Bộ trang phục đầy đủ của phụ nữ dân tộc Mông gồm khăn đội đầu, áo, váy, thắt lưng, tạp dề, xà cạp, đồ trang sức... trong đó chiếc váy là điểm nhấn, được thêu dệt nhiều hoa văn cầu kỳ và cũng thường chiếm nhiều thời gian, công sức khi may một bộ trang phục. Phụ nữ Mông Trắng mặc váy lanh trắng xòe xếp ly. Phụ nữ Mông Hoa lại mặc váy in họa tiết hoa văn bắt mắt bằng sáp ong, còn phụ nữ Mông Đen mặc váy ngắn màu đen xếp ly...
Chị Xuân cho biết, quy trình sản xuất ra một chiếc váy gồm các khâu: cắt, may, dập ly và bo chun. Một ngày cả hai máy dập có thể làm ra vài trăm chiếc váy, có giá từ 60-150 nghìn đồng, còn những bộ váy áo hoàn chỉnh có giá lên đến vài triệu đồng tùy chất liệu. Với những bộ trang phục hoàn chỉnh với đủ các chi tiết, phụ kiện và hoa văn thêu tay, đính cườm cần phải mất hơn một tháng để thực hiện và có giá lên tới hàng chục triệu đồng. Cùng với đầu tư máy móc, trang thiết bị phục vụ sản xuất, chị còn nỗ lực tìm tòi, học hỏi kinh nghiệm, sưu tầm các hoa văn độc đáo, mẫu mã đa dạng.
Thời gian đầu mới sản xuất, chị Xuân chủ yếu bán tại các phiên chợ vùng cao nhưng vài năm trở lại đây, tận dụng kênh bán hàng qua mạng xã hội… chị chuyển sang bán hàng trực tuyến, theo đơn đặt hàng. Chị thường xuyên cập nhật hình ảnh về các sản phẩm chị may, thêu và tự bán hàng trên mạng xã hội. Cũng từ đó, những mẫu thiết kế, sản phẩm của gia đình chị được nhiều người liên hệ và tiêu thụ ở hầu khắp các tỉnh thành cũng như một số nước trên thế giới. Chị Hoàng Ngọc Ánh, tiểu thương kinh doanh trang phục dân tộc tại huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng cho biết:
“Tôi thường mua trang phục của chị Xuân về bán. Các trang phục dù may bằng máy nhưng vẫn giữ được các nét hoa văn truyền thống. Việc dùng may công nghiệp cũng giúp mặt hàng có giá rẻ hơn, nhờ đó cũng được du khách mua nhiều hơn”.
Ngoài sản xuất các bộ trang phục dân tộc Mông, chị Xuân còn tận dụng vải thừa để làm ra những chiếc túi, ví, khăn tay, đồ lưu niệm… vừa đa dạng sản phẩm, vừa quảng bá bản sắc văn hóa dân tộc khi du khách đến với Cao Bằng. Ngoài ra, khách du lịch có thể thuê trang phục dân tộc với giá 100.000 đồng/bộ/ngày. Với những đơn đặt hàng ngày càng nhiều, ngoài việc gia đình có thu nhập ổn định, chị Xuân đã tạo việc làm cho khoảng 10 lao động với mức lương bình quân 6 triệu đồng/tháng. Chị Lý Thị Xuân nói:
“Tôi rất vui khi những sản phẩm truyền thống của dân tộc mình, của quê hương mình được bạn bè quốc tế biết đến. Nhiều khách hàng khi nhận đã dành những lời khen, sự yêu thích với bộ trang phục. Họ còn chụp lại những khoảnh khắc khi mặc trang phục người Mông cho chúng tôi xem”.
Thành công của chị Lý Thị Xuân không chỉ dừng ở việc nâng cao thu nhập, giúp những phụ nữ dân tộc Mông tự tin hơn trong việc làm chủ kinh tế gia đình, mà đó còn góp phần tôn vinh, quảng bá hình ảnh, bản sắc văn hóa dân tộc Mông đến với bạn bè trong và ngoài nước. Không những thế, xưởng may của người phụ nữ Mông này cũng cũng mở ra hướng đi mới trong việc khai thác, phát triển văn hóa phục vụ kinh tế du lịch vùng Non nước Cao Bằng.