Đồng bào Mông ở Hà Giang có một kho tàng văn hóa truyền thống rất đa dạng, phong phú, thể hiện ở tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Độc đáo là nghệ thuật hát ống của bà con trong những ngày lễ hội, ngày Tết. Chúng ta cùng hòa mình vào lễ hội đầu Xuân của vùng núi đá tai mèo Hà Giang, với những giai điệu hát ống du dương của đồng bào Mông nơi này.
Không biết có từ bao giờ, nhưng đến nay nghệ thuật hát ống độc đáo của đồng bào Mông Hà Giang vẫn còn được gìn giữ và lưu truyền, qua nhiều thế hệ trong mỗi dịp tổ chức lễ hội đầu Xuân năm mới. Chỉ bằng những vật dụng thô sơ thường ngày như ống mai, ống vầu, sợi chỉ lanh mỏng… nhưng lại trở thành phương tiện giao lưu tình cảm vô cùng thú vị.
Về cách làm ống hát, ông Vàng Chẩn Giáo, ở thôn Mỏ Sài, xã Thanh Vân, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang chia sẻ, để làm ống hát rất đơn giản. Cắt hai ống mai hoặc ống vầu ngắn khoảng 20cm, đường kính 10cm để hở 2 đầu.
“Khi mổ gà Tết, bà con sẽ để dành cái diều gà, rửa sạch rồi căng ra bịt kín một đầu ống, sau đó dùng 1 sợi chỉ lanh thắt nút xuyên qua màng diều gà đã để khô. Ống hát đầu còn lại làm tương tự rồi nối với nhau, sợi chỉ lanh có tác dụng truyền âm”, ông Vàng Chẩn Giáo cho biết.
Hát ống với hình thức hát giao duyên, hát đối đáp, mỗi câu hát đều thể hiện tài ứng khẩu rất tài tình, thông minh và dí dỏm của người hát. Mỗi người một đầu ống, hát qua hát lại nhiều lần giữa đôi nam nữ, đôi nữ, đôi nam hay là từng tốp với nhau. Già, trẻ, trai gái đều có thể tham gia hát ống trong các lễ hội.
Khi hát, một đầu dùng ống để hát tựa như chiếc micro, đầu bên kia đặt ống lên tai để nghe rồi đổi lại. Cứ thế, sợi chỉ lanh mỏng rung lên truyền đi những âm thanh giai điệu ngọt ngào, say đắm lòng người. Tiếng hát giao duyên hòa cùng tiếng sáo, tiếng khèn Mông trong mùa lễ hội dường như làm mọi người quên hết bao mệt nhọc sau một năm lao động vất vả.
Hát ống thường được tổ chức tại các lễ hội hay những dịp mở chợ phiên vùng cao. Nhiều cặp trai gái cũng từ nghệ thuật hát ống này mà được tìm hiểu và nên duyên vợ chồng.
Bà Hầu Thị Chấu, ở thôn Mỏ Sài, xã Thanh Vân, huyện Quản Bạ năm nay tuy đã gần 70 tuổi, nhưng Tết năm nào khi xã tổ chức lễ hội, bà cũng đều tham gia Hội thi hát ống. Bà Chấu chia sẻ, rất thích những điệu hát ống của dân tộc mình, mỗi câu hát ống thể hiện những ý nghĩa sâu sắc về đời sống, về tình yêu thương, tình người, tình yêu đôi lứa...
“Tuy giờ đã có tuổi rồi nhưng tôi vẫn rất thích hát, khi được hát tôi thấy như mình trẻ ra, tinh thần vui vẻ. Hiện nay giới trẻ không còn nhiều người biết đến nghệ thuật hát ống. Tôi muốn hát để lớp trẻ thấy được cái hay và ý nghĩa của nghệ thuật hát ống, từ đó có thể tiếp tục gìn giữ nghệ thuật này không để mai một”, bà Chấu bày tỏ.
Đời sống kinh tế-xã hội ngày một phát triển, với sự giao thoa giữa các nền văn hóa, nhưng nghệ thuật hát ống vẫn được đồng bào Mông ở Hà Giang lưu truyền, gìn giữ, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu.
Đến với mảnh đất địa đầu Tổ quốc Hà Giang trong những ngày đầu Xuân, được trải nghiệm văn hóa truyền thống của đồng bào Mông, hòa vào giai điệu du dương của nghệ thuật hát ống chắc chắn sẽ để lại kỷ niệm khó quên trong hành trình du xuân của mỗi du khách gần xa.