Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu nắm lấy cánh tay Điều phối viên Trung Đông của Nhà Trắng Brett McGurk khi ông bước ra khỏi cuộc họp căng thẳng của Nội các Israel về việc đảm bảo giải cứu con tin mà Hamas đang giam giữ ở Gaza.
“Chúng ta cần thỏa thuận này”, ông Netanyahu nói với ông McGurk một tuần trước tại Tel Aviv, theo các nguồn tin quen thuộc với cuộc trao đổi.
Trước đó cùng ngày, Thủ tướng Israel Netanyahu và Tổng thống Mỹ Joe Biden đã đồng ý qua điện thoại rằng họ sẵn sàng chấp nhận nội dung của một thỏa thuận để Hamas trả tự do cho 50 phụ nữ và trẻ em đang bị bắt làm con tin.
Bước đột phá lớn đã diễn ra 2 ngày trước đó, vào 12/11. Hamas, sau nhiều ngày từ chối, đã nhượng bộ trong việc cung cấp thông tin nhận dạng hàng chục con tin, chẳng hạn như tuổi tác, giới tính và quốc tịch của họ. Thông tin cho thấy có nhiều trẻ em đã bị bắt giữ vào ngày 7/10.
Israel và Mỹ cho rằng có hơn 50 con tin là phụ nữ và trẻ em. Cả 2 bên đều đồng ý cần phải đảm bảo 50 người này được thả và hy vọng rằng thỏa thuận với Hamas sẽ khuyến khích nhóm này tiếp tục thả nhiều con tin hơn sau đó.
Qatar “mở đường” đàm phán với Hamas
Tuy nhiên, vài giờ sau cuộc gặp của ông McGurk với Thủ tướng Netanyahu, tình hình trở nên xấu đi.
Qatar – quốc gia đóng vai trò trung gian chính – vẫn chưa thể nắm bắt được Hamas muốn gì. Nhóm này sau đó lên tiếng và yêu cầu lực lượng phòng vệ Israel (IDF) rời khỏi vệnh viện Al-Shifa. IDF đã từ chối và cho biết họ sẽ tiếp tục chiến dịch tại bệnh viện này.
Sau khi các cuộc đàm phán được khôi phục, Tổng thống Biden – khi đó vừa kết thúc cuộc gặp thượng đỉnh với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ở San Francisco - đã điện đàm với Quốc vương Qatar. Ông nói rằng: Thời gian đã hết. Quốc vương Qatar đảm bảo với nhà lãnh đạo Mỹ rằng ông sẽ làm mọi cách có thể để hoàn tất thỏa thuận.
Ngày hôm sau, ông McGurk gặp trực tiếp Quốc vương Qatar ở Doha để xem xét văn bản của thỏa thuận cuối cùng dài khoảng 6 trang. Nó đặt ra cách thức phụ nữ và trẻ em có thể rời đi trong giai đoạn đầu, cũng như khuyến khích Hamas thả thêm con tin sau đó. Giám đốc CIA William Burns tham dự cuộc họp qua điện thoại.
Nội các thời chiến của Israel đã phê chuẩn thỏa thuận này sau khi thực hiện những thay đổi nhỏ vào ngày 19/11 và văn bản được Quốc vương Qatar chuyển cho Hamas sau đó.
Quốc vương Qatar khi đó đã nói rõ: Đây là lời đề nghị cuối cùng.
Vào sáng 21/11, Hamas trả lời Qatar rằng họ chấp thuận thỏa thuận.
Mặc dù các nỗ lực đàm phán đã bắt đầu ngay sau khi Hamas tấn công Israel vào ngày 7/10, nhưng nền tảng cho thỏa thuận này chỉ bắt đầu hình thành vài tuần sau đó, sau khi chính quyền Biden tin rằng việc liên lạc với Hamas thông qua Qatar là có hiệu quả. Các quan chức Mỹ sau đó mô tả đây là cuộc đàm phán “dẫn đường”.
Ngày 23/10, Nhà Trắng đã bảo đảm thành công việc thả hai công dân Mỹ, Natalie và Judith Raanan. Khi hai mẹ con bắt đầu rời Gaza, Cố vấn An ninh Quốc gia Jake Sullivan, Phó Cố vấn An ninh Quốc gia Jon Finer và ông McGurk đang họp trong văn phòng của ông Sullivan, theo dõi trực tiếp quá trình di chuyển của 2 công dân Mỹ.
Sự kiện ngày hôm đó đã chứng minh với các quan chức an ninh quốc gia hàng đầu của ông Biden rằng Nhà Trắng đã thiết lập thành công phương thức liên lạc và đàm phán với Hamas thông qua Qatar và nó cũng khởi động một lực kéo dài nhiều tuần nhằm đảm bảo việc thả nhiều con tin hơn.
Mỹ phải liên tục gây sức ép với Israel
Sau khi Israel ủy quyền cho Giám đốc Mossad đàm phán về vấn đề con tin, ở phía Mỹ, Giám đốc CIA William Burns cũng bắt đầu tích cực tham gia.
Tại Doha, Thủ tướng Qatar Mohammed bin Abdulrahman Al Thani đã trực tiếp gặp lãnh đạo chính trị cấp cao của Hamas Ismail Haniyeh.
Trong các cuộc điện đàm vào tháng 10, Tổng thống Biden đã thuyết phục Thủ tướng Israel Netanyahu rằng có một con đường để giải thoát nhiều con tin.
Ngày 24/10, Hamas dường như đã đồng ý với các điều khoản của thỏa thuận thả con tin phụ nữ và trẻ em. Tuy nhiên, các quan chức Mỹ và Israel lại đang tranh cãi gay gắt về việc liệu Israel có nên trì hoãn cuộc tấn công trên bộ vào Dải Gaza hay không.
Cuối cùng, Israel đã không bị thuyết phục. Tại thời điểm này, họ vẫn không có bằng chứng về sự sống của bất kỳ con tin nào mà Hamas tuyên bố đang giữ. Israel sau đó bắt đầu chiến dịch tấn công trên bộ vào ngày 27/10.
Trong những tuần tiếp theo, Mỹ, Israel và Qatar liên tục trao đổi qua lại với Hamas, đàm phán về mọi chi tiết của một thỏa thuận khả thi: khung thời gian, số lượng con tin, hành lang đi lại an toàn và các hoạt động giám sát.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken quay trở lại Israel vào đầu tháng 11 để thúc giục chính phủ Israel chấp nhận “tạm ngừng bắn nhân đạo”, điều mà Mỹ cho rằng sẽ thúc đẩy tiến bộ trong vấn đề con tin.
Mặc dù đã đạt được thỏa thuận trên nguyên tắc sau cuộc gặp với Ngoại trưởng Mỹ, nhưng Thủ tướng Israel đã công khai bác bỏ ý tưởng này chỉ vài giờ sau cuộc gặp đó. Phải mất thêm nhiều ngày Mỹ liên tục gây sức ép, chính phủ Israel thực hiện “tạm dừng chiến thuật”.
“Mở đường” cho việc thả thêm nhiều con tin
Đôi khi, các cuộc đàm phán diễn ra chậm chạp, khi mỗi bước liên lạc đều chuyển từ Doha (Qatar) hoặc Cairo (Ai Cập) đến Hamas ở Gaza vài lần rồi mới được chuyển tiếp đến Israel và Mỹ.
Một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, đằng sau hậu trường, con tin là vấn đề then chốt khiến Israel ban đầu không đồng ý tạm ngừng bắn nhân đạo, bởi chính phủ nước này không muốn thực hiện bất kỳ hình thức giảm bớt chiến dịch nào để đổi lấy con tin.
Nhiều điều kiện khác cũng đã được thảo luận. Các quan chức Israel và Mỹ ban đầu nhấn mạnh rằng tất cả phụ nữ và trẻ em đều phải được thả ngay trong đợt đầu tiên. Trong khi đó, Hamas chỉ bảo đảm thả 50 người và từ chối cung cấp thông tin nhận dạng con tin. Vào thời điểm ông Burns gặp Quốc vương Qatar và Giám đốc Mossad David Barnea ở Doha, việc không có thông tin nhận dạng nào về các con tin là một điểm mấu chốt.
Ngày 12/11, Tổng thống Biden nói với Quốc vương Qatar rằng đàm phán sẽ không thể tiến triển nếu không có thông tin nhận dạng con tin. Ngay sau đó, Hamas đã nhượng bộ, dường như đảm bảo rằng bất kỳ thỏa thuận cuối cùng nào cũng sẽ dẫn đến việc thả 50 con tin bao gồm phụ nữ và trẻ em. Đổi lại Israel sẽ ngừng bắn 4 ngày ở Dải Gaza.
Mặc dù thỏa thuận chỉ đảm bảo 50 phụ nữ và trẻ em được thả, nhưng các quan chức Mỹ tin rằng thỏa thuận này sẽ mở đường cho việc thả thêm nhiều con tin nữa.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matt Miller ngày 21/11 cho biết thỏa thuận vừa đạt được cũng sẽ “mở ra tiềm năng cung cấp thêm viện trợ nhân đạo” cho Gaza.