Thôn Bồ Dương (xã Hồng Phong, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương) nằm giữa vùng đồng bằng trù phú, rất đặc trưng cho nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, và cũng là nơi nuôi dưỡng loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng của nền văn minh lúa nước: nghệ thuật múa rối nước.
Những người cao tuổi nhất của thôn Bồ Dương cũng không biết rối nước có ở đây từ bao giờ, chỉ ước đoán khoảng từ thế kỷ 17 vì trong hệ thống kèo cột của đình làng có lưu hình chạm khắc về loại hình nghệ thuật này như: sóc leo cây, múa cô tiên…
Điểm đặc sắc của rối nước Hồng Phong nằm ở cách điều khiển con rối. Trong khi nhiều phường rối khác điều khiển con rối bằng hệ thống sào hoặc sào kết hợp với dây thì các nghệ nhân ở đây có cách điều khiển con rối hoàn toàn bằng hệ thống dây. Sự phức tạp và bí quyết nằm ở cách bố trí hệ thống dây sao cho có thể điều khiển được con rối có những cử động rất phức tạp, sinh động và có thể chạy ra rất xa.
Các nghệ nhân của phường rối Hồng Phong vẫn tự tay làm ra những con rối dùng biểu diễn. Quá trình chế tạo một con rối khá cầu kỳ, phức tạp. Từ khâu chọn gỗ, cắt gỗ, tạo hình nhân vật, đẽo thô, phơi khô cho đến chạm khắc tinh xảo, “tô màu” rồi lắp ráp hệ thống dây vào các tay, chân của con rối.
Mỗi một con rối nước không chỉ là tác phẩm nghệ thuật về mặt tạo hình mà còn là sản phẩm kỹ thuật có độ chính xác cao. Nghệ nhân chế tạo rối giỏi là người vừa có tay nghề của thợ thủ công, có con mắt nhìn của người nghệ sỹ lại vừa phải am hiểu về các yếu tố kỹ thuật giúp cho con rối nổi được trên mặt nước, cử động linh hoạt, chính xác nhờ hệ thống dây./.
 |
Đình làng Bồ Dương - Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia - là nơi lưu hình chạm khắc là hình ảnh của rối nước như: múa cô tiên, sóc leo cây… Đình làng được xây dựng từ thế kỷ XVII |
Thủy đình – nơi biểu diễn rối nước của phường rối Hồng Phong trước giờ biểu diễn |
Từ khi được tái lập năm 1990, phường rối Hồng Phong thường xuyên được mời đi biểu diễn ở các Festival văn hóa – nghệ thuật, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, lễ hội các địa phương. Năm 1994, tham dự Hội diễn múa rối nước toàn quốc đạt Huy chương vàng về bộ môn rối dây độc đáo. |
Hiện nay phường rối Hồng Phong chủ yếu biểu diễn phục vụ khách du lịch do các công ty du lịch ở Hà Nội đưa về. Những tháng cao điểm phường rối biểu diễn khoảng 40-45 suất, còn bình thường khoảng 25 suất mỗi tháng. Mật độ biểu diễn không thua kém các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp. |
Khi biểu diễn các nghệ nhân điều khiển rối phải ngâm mình dưới nước. Trước kia, việc biểu diễn vào mùa đông rất cực nhọc vì nước lạnh, mỗi buổi diễn xong các nghệ nhân tím tái vì rét buốt. Bây giờ các nghệ nhân đều mặc bộ quần áo chống thấm nước như thế này nên cũng bớt vất vả. |
| Chuẩn bị đưa rối ra biểu diễn |
Rối nước là loại hình nghệ thuật tổng hợp. Ngoài điều khiển các con rối còn cần đội ngũ nhạc công, người dẫn chương trình biết dẫn chuyện, ca hát. |
Ông Vũ Văn Doãn, nghệ nhân cao tuổi nhất của phường rối Hồng Phong. Ông Doãn cũng là 1 trong 5 người trong phường biết chế tạo con rối. Phường rối Hồng Phong hiện có 18 nghệ nhân, người ít tuổi nhất cũng vào độ tuổi 50. Những người trẻ tuổi trong làng không thích theo nghề rối vì thu nhập thấp, mỗi buổi biểu diễn chỉ được khoảng 50.000 đồng. Các nghệ nhân đều lo lắng sẽ khó có đội ngũ kế nghiệp sau này |
Chú Tễu, hình ảnh quen thuộc của rối nước. Đây là các con rối được bày trong Nhà trưng bày múa rối nước của phường rối Hồng Phong. Các con rối đều do nghệ nhân Vũ Văn Doãn chế tác. |
| Con rối trong tích trò “Nhi đồng hí thủy” |
Con rối trong trò “Múa tiên bàn” |
“Vinh quy bái tổ” là tích trò đặc sắc của phường rối Hồng Phong khi các nghệ nhân có thể điều khiển hệ thống con rối chạy cách xa hàng chục mét |
Con rối trong trò “Sản xuất nông nghiệp” |
Con rối trong trò “Tiên mời trầu” |
“Bảo vệ môi trường” là trò rối mới do phường rối Hồng Phong sáng tác gần đây |
Đồ lưu niệm được đẽo theo hình con rối được bày bán trong Nhà trưng bày múa rối nước với hy vọng làm phong phú thêm sản phẩm du lịch ở đây |
Nhà trưng bày múa rối nước Hồng Phong do tổ chức JICA của Nhật Bản tài trợ vừa được bàn giao cho phường rối Hồng Phong trong tháng 6 này. Đây là điểm tham quan lý thú cho du khách tới xem biểu diễn múa rối nước |
Du khách nước ngoài thử điểu khiển con rối trong Nhà trưng bày múa rối nước Hồng Phong |