Cồn Dã Viên - “Bạch Hổ” của kinh thành Huế

Cồn Dã Viên là một hòn đảo nhỏ, nằm trên sông Hương, phía trước - bên phải Kinh thành Huế (theo hướng nhìn từ trong thành ra). Khi xây dựng Kinh thành Phú Xuân vào đầu thế kỷ 19, vua Gia Long và các nhà quy hoạch, phong thuỷ thời Nguyễn đã chọn cồn Dã Viên là yếu tố “Bạch Hổ” cho Kinh thành (cùng với cồn Hến là yếu tố “Thanh Long” - nằm bên trái) – theo thuật phong thuỷ.Cồn Dã Viên có hình thoi dài hướng đông – tây theo hướng dòng chảy sông Hương tại khu vực này, nằm lệch về phía bờ nam sông Hương, gần phường Đúc. Cũng như cồn Hến, cồn Dã Viên được hình thành từ sự bồi lắng phù sa của sông Hương; cồn có chiều dài 890m, rộng 185m, với diện tích khoảng 107.970m2.

Cồn Dã Viên nhìn từ phía Kim Long, bờ bắc sông Hương.

Cũng không ai rõ cồn Dã Viên xuất hiện trên sông Hương từ bao giờ, song, sử sách nhà Nguyễn đã đề cập tới cồn Dã Viên từ thời các chúa Nguyễn. Dưới thời chúa Nguyễn Phúc Khoát (1738-1765), chúa đã từng tổ chức một trận đấu giữa voi và cọp (hổ) ở cồn này. Trận đấu đó diễn ra vào năm 1750, và 40 con voi đã quật chết 18 con cọp dưới sự chứng kiến của chúa, các quan trong triều và cả những nhân chứng phương Tây.Tuy nhiên, tên chính thức của cồn Dã Viên thì phải đến đời vua thứ tư nhà Nguyễn - vua Tự Đức mới có. Tự Đức là một nhà vua có tâm hồn thi sỹ, lãng mạn; là người nhận ra vẻ đẹp quyến rũ của hòn đảo nhỏ trên sông Hương thơ mộng; đã cho xây dựng một khu vườn ngự ở đó.Nhà vua đặt tên cho khu vườn này là “Dữ Dã Viên” (vườn Dữ Dã). Chữ “Dữ Dã” được rút gọn từ bốn chữ “Ngô dữ Điểm dã” - được lấy từ một điển tích về Đức Khổng Tử và các học trò của mình, cách thời vua Tự Đức khoảng 2.350 năm; được chép trong sách Luận ngữ; mà vua rất tâm đắc. Tên vua đặt là “Dữ Dã Viên”, nhưng người dân Huế lại gọi rút gọn thành “Dã Viên”, và cuối cùng “Dã Viên” thành tên chính thức gắn với những địa danh, công trình ở đây như Cồn Dã Viên, cầu Dã Viên, nhà máy nước Dã Viên.Sau khi khu vườn ngự xây xong, vua Tự Đức đã viết bài “Dữ Dã Viên ký”, vào khoảng những năm đầu thập niên 1870. Trong bài ký dài 1.413 chữ, nhà vua đã mô tả diện mạo “Dữ Dã Viên” rất đẹp và hoa lệ với lầu ngắm cảnh, đường dạo, bến thuyền, bãi tắm, trường bắn và luyện tập võ nghệ..., trong một không gian xanh với nhiều loài cây - hoa quý hiếm...Sau cái chết của vua Tự Đức - chủ nhân khu vườn – vào năm 1883; triều đình nhà Nguyễn đã khủng hoảng và sa sút và không thể coi sóc khu vườn; “Dữ Dã Viên” dần hoang phế. Trong trận bão năm Thìn (1904), khu vườn ngự đã bị phá huỷ nặng. Sau này người dân ở phường Đúc đã lên canh tác và định cư trên cồn. Năm 1908, tuyến đường sắt Huế - Quảng Trị được thiết lập và hai cây cầu Bạch Hổ - Dã Viên được xây dựng bắc qua cồn. Đây là hai cây cầu độc lập của tuyến đường sắt, nhưng do quan niệm cồn Dã Viên là “Bạch Hổ” của Kinh thành, nên người dân Huế vẫn gọi chung tuyến giao thông qua sông Hương ở vị trí này là cầu Bạch Hổ, lối Bạch Hổ. Sau này, vào năm 1957, tháp nước và nhà máy nước Dã Viên được xây dựng. Tất cả những sự đổi lớn lao ấy đã xoá nhoà hình ảnh về một khu vườn ngự trong quá khứ, chỉ để lại một cái tên...Khác với cồn Hến – “Thanh Long” của Kinh thành - là một quần cư sầm uất thì cồn Dã Viên – “Bạch Hổ” của Kinh thành - lại là một chốn vắng vẻ hoang sơ, lặng lẽ. Nhưng ở góc khác, lại giống như cồn Hến, cồn Dã Viên cũng là một điểm mời gọi đầu tư du lịch hấp dẫn. Tháng 3/2006, đã có một dự án mang tên “Khu du lịch Dã Viên” được đưa ra, song đến giờ vẫn còn nằm trên giấy, bởi nhiều lý do, trong đó có sự phản đối của những người làm công tác bảo tồn di sản./.