Xử lý nghiêm sai phạm để tăng hiệu quả đầu tư công

Đầu tư công còn lãng phí, thất thoát, hiệu quả thấp

Kể từ khi bắt đầu triển khai tái cơ cấu đầu tư công vào năm 2011, đến nay, đầu tư công đã đạt được một số kết quả tích cực. Tuy nhiên, cơ cấu chậm thay đổi, tình trạng lãng phí, thất thoát còn phức tạp, hiệu quả đầu tư còn thấp so với yêu cầu. Để hạn chế tình trạng này, ngoài siết chặt đầu tư công hơn nữa trên cơ sở thực hiện nghiêm Luật Đầu tư công, đã đến lúc phải gắn chặt trách nhiệm của người đứng đầu, người quyết định đầu tư.

Dự án đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông chậm tiến độ, đội vốn gần 7000 tỷ đồng.

Theo các chuyên gia kinh tế, nguyên nhân chính của việc lãng phí ngân sách nằm ở cơ chế đầu tư và phê duyệt dự án. Từ trước đến giờ, việc phê duyệt dự án chỉ phụ thuộc vào ý nghĩa riêng của dự án đó, chứ chưa nằm trong tổng thể quốc gia.

Theo ông Huỳnh Thế Du, Giám đốc Chương trình đào tạo kinh tế Fullbright, “để có các dự án, các khoản đầu tư công hiệu quả thì tiêu chí hiệu quả được đánh giá đầu tiên. Chẳng hạn, nói các mục tiêu về xã hội thì phải ước tính ra lợi ích của nó là bao nhiêu, ví dụ như giải quyết công ăn việc làm, xóa đói giảm nghèo là bao nhiêu chứ không thể nói một câu là vì các mục tiêu xã hội mà thực hiện dự án. Có nghĩa là phải sử dụng tỷ suất sinh lợi của dự án, nếu tổng lợi ích lớn hơn chi phí thì mới làm. Cơ chế hiện tại thì một nguồn ngân sách rất lớn cho đầu tư công đang được tập trung cho vùng sâu, vùng xa tỷ lệ quá cao nên tạo ra sự kém hiệu quả”.

Trong Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020, lần đầu tiên Chính phủ (trực tiếp là Bộ Kế hoạch và Đầu tư) đã có giải pháp khắc phục tình trạng kế hoạch đầu tư công bị “cắt khúc” từng năm, chuyển sang xây dựng được kế hoạch đầu tư trung hạn 5 năm và chuyển từ cân đối vốn hằng năm sang cân đối trung hạn 5 năm cả ở tầm quốc gia và các cấp chính quyền địa phương. Chính phủ cũng xác định kế hoạch đầu tư 5 năm tới là tập trung ưu tiên cho các dự án trọng điểm, tiếp tục đầu tư cho dự án chưa hoàn thành và kiên quyết không bố trí vốn cho dự án chưa cấp thiết.

Theo báo cáo của Chính phủ, dự kiến tổng kế hoạch đầu tư trung hạn vốn ngân sách giai đoạn 2016-2020 là 2 triệu tỷ đồng. Trong đó, ngân sách cho đầu tư công chỉ đáp ứng được 37%, phần còn lại huy động từ xã hội. Trong khi đó, nhìn vào thực trạng nền kinh tế nước ta, hiện có rất nhiều áp lực, ảnh hưởng trực tiếp đến kế hoạch đầu tư công, đặc biệt là những dự án liên quan đến phát triển hạ tầng. Đó là vấn đề nợ công đã đến ngưỡng; nguồn thu từ xuất khẩu có dấu hiệu tăng chậm lại. Ngoài ra, do dư địa tăng trưởng kinh tế từ tài nguyên, nguồn nhân lực giá rẻ cơ bản bão hòa nên việc siết lại kỷ cương đầu tư công là cấp thiết.

Cần giải pháp căn bản hơn

Ông Đặng Đức Anh, Trưởng Ban Phân tích và Dự báo, Trung tâm Thông tin và dự báo kinh tế xã hội, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cho rằng: “Trong thời gian tới, chúng ta cần giải pháp căn bản hơn trong việc tăng cường hiệu quả đầu tư công, qua đó, gián tiếp góp phần giảm tỷ lệ nợ công, bởi vì trong cấu phần nợ công chủ yếu là do tăng phần bội chi ngân sách, bội chi ngân sách lại dùng cho đầu tư công. Như vậy, chúng ta tăng được hiệu quả của đầu tư công thì sẽ giảm được phần bội chi ngân sách và qua đó, giảm được nợ công”.

Thực tế, việc lập, phê duyệt tổng mức đầu tư các dự án hiện nay còn bị buông lỏng, nhiều trường hợp xây dựng dự án với tổng mức đầu tư quá lớn, dư thừa công suất, gây lãng phí, thất thoát nguồn lực. Ông Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế cho rằng, nếu trách nhiệm giải trình chỉ dừng lại ở việc giải thích đúng quy trình là xong sẽ kéo theo hiện tượng trốn tránh trách nhiệm. Việc công khai thông tin về đầu tư công mà không đi kèm với trách nhiệm giải trình sẽ không mang lại hiệu quả. Do đó, thời gian tới, Chính phủ cần làm tốt khâu thẩm định và quyết định đầu tư cũng như xử lý nghiêm những tổ chức, cá nhân để xảy ra thất thoát, tham nhũng trong các dự án đầu tư công.

Ông Ánh cho rằng, “trước nay chúng ta hay gắn vấn đề về quyền và trách nhiệm, tuy nhiên, dường như quyền thì giao quá lớn và khi xảy ra hậu quả thì không có ai chịu trách nhiệm. Do đó, vấn đề lớn nhất phải xử lý đầu tư công không hiệu quả hay lãng phí, thất thoát là quản lý nhà nước cần phải tăng cường và gắn giữa quyền với trách nhiệm. Chỉ có thế thì mới đảm bảo được sẽ không có những dự án thiếu hiệu quả hay giả định có dự án thiếu hiệu quả thì sẽ có cách xử lý phù hợp”.

Vai trò của đầu tư công vô cùng quan trọng để xây dựng nền tảng cơ sở hạ tầng của mỗi quốc gia. Song, vấn đề đặt ra là hiệu quả đầu tư công cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả, tránh lãng phí, thất thoát. Bên cạnh đó, cần loại bỏ bệnh thành tích trong lĩnh vực đầu tư công gắn trách nhiệm người đứng đầu với mỗi dự án đầu tư công và chuyển giao dần các lĩnh vực đầu tư mà tư nhân có thể tham gia./.