Làng nghề đóng xuồng, ghe Bà Đài, xã Long Hậu, huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp đã hơn 100 năm và làng nghề cũng được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2015. Đến với làng nghề đóng xuồng, ghe Bà Đài thời điểm này không còn cảnh nhộn nhịp đóng xuồng, ghe ngày đêm để phục vụ người dân như trước. Giờ chỉ còn hơn 20 hộ theo nghề nhưng số lượng đơn hàng cũng ít dần.
Cách đây vài chục năm, giao thông đi lại khó khăn, phương tiện giao thương hàng hóa nông sản của người dân chủ yếu bằng đường thủy thì làng nghề đóng xuồng, ghe Bà Đài xã Long Hậu, huyện Lai Vung tấp nập ngày, đêm. Thời đỉnh điểm nơi đây có tới 220 hộ dân đóng xuồng, ghe cung cấp hàng chục ngàn sản phẩm mỗi năm để đáp ứng nhu cầu của người dân các tỉnh, thành vùng ĐBSCL.
Có thời điểm, các hộ dân phải làm việc ngày, đêm để kịp các đơn hàng. Nhưng giờ đây, làng nghề đóng xuồng, ghe Bà Đài đang đối mặt với những khó khăn, thách thức về sự mai một. Phần thì hiện nay, giao thông đi lại thuận tiện, việc vận chuyển hàng hóa nông sản đã chuyển sang xe ô tô, nếu như vận chuyển bằng đường thủy thì người dân chuyển sang mua xuồng, ghe, tàu bằng vỏ sắt hoặc composite nên đơn hàng đóng xuồng gỗ cũng ngày một thưa dần.
Gần 50 năm theo nghề đóng xuồng, ghe, ông Nguyễn Văn Tốt (Bảy Tốt) ở ấp Long Hưng 2, xã Long Hậu, huyện Lai Vung thấy rõ được sự thay đổi của làng nghề này. Cảnh nhộn nhịp của hàng trăm hộ dân làm ngày, làm đêm để đóng những chiếc tàu, xuồng, ghe cho đối tác đã trở thành quá khứ. Giờ đây, làng nghề chỉ còn hơn 20 hộ dân theo nghề ông, cha để lại. Việc đóng xuồng, ghe cũng theo đơn hàng của đối tác hay các khu, điểm du lịch đặt hàng, số lượng cũng cầm chừng, không tấp bật như ngày nào.
Theo ông Nguyễn Văn Tốt, cách đây khoảng 20 năm, mỗi khi nước nổi về làng nghề nhộn nhịp hẳn, nhiều khi làm không kịp để giao cho khách hàng. Lúc đó, làng nghề làm ăn thuận lợi, có nhiều người mua đất, cất nhà.
"Tới mùa nước nổi mấy năm về trước tôi làm nhiều lắm, bắt đầu vào tháng 3, tháng 4 làm quyết liệt mới có đủ hàng cung ứng cho bà con. Có nhiều khi lái người ta tới ký hợp đồng với tôi đặt một lúc 10 chiếc cho người ta đi liên tục chứ không nghỉ, kẻ dưới sông, kẻ ở trên bờ đi vui lắm, qua thời đó đụng ghe sắt mới mai một. Chứ mấy năm đó làm nhộn nhịp lắm, ăn nên làm ra con cái học hành, người ta sắm đất, vườn, nhà cửa này kia cũng từ nghề xuồng, ghe" - ông Tốt chia sẻ.
Trăn trở với nghề đã nuôi sống gia đình, ông Nguyễn Văn Tốt không đành bỏ nghề, mà chuyển sang làm xuồng, ghe thu nhỏ để phục nhu cầu của người dân, du khách trong và ngoài nước.
Ông Bảy Tốt cho biết, cơ duyên đưa ông đến với công việc làm xuồng, ghe thu nhỏ là làm cho đứa con chiếc xuồng thu nhỏ để tham gia cuộc thi tại trường học. Khi đó, sản phẩm được nhiều người yêu thích và muốn mua để trưng bày, chính vì thế ông Bảy Tốt đã “chuyển hướng” sang làm xuồng, ghe thu nhỏ.
Theo ông Bảy Tốt, hiện nay nhu cầu xuồng, ghe thu nhỏ làm quà lưu niệm, trưng bày đang phát triển, không chỉ mô hình xuồng, ghe mang tính đặc trưng của từng địa phương mà còn có những chiếc tàu được thiết kế, làm theo nguyên mẫu của nước ngoài.
Vì thế, sản phẩm đã thu hút được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng. Không dừng lại đó, những khu, điểm du lịch, nhà hàng đã đặt ông Bảy Tốt các loại xuồng vừa và lớn dùng để trưng bày trái cây như xoài, thanh long, quýt hồng tạo điểm nhấn đối với du khách thập phương.
Theo ông Trần Văn Thanh, cán bộ văn hóa xã Long Hậu, huyện Lai Vung, làng nghề đóng xuồng, ghe Bà Đài giờ chỉ còn hơn 20 hộ chủ yếu đóng phục vụ cho các khu, điểm du lịch để phục vụ nhu cầu giải trí. Nếu như trước đây khi chuẩn bị mùa nước nổi thì làng nghề hơn 200 hộ tất bật, có khi những đơn hàng cận ngày giao phải làm cả đêm để kịp giao cho khách hàng.
Tuy nhiên, từ khi có xuồng, ghe làm bằng composite nên sản phẩm của làng nghề càng khó cạnh tranh và việc đi lại hay sử dụng xuồng, ghe bằng gỗ để đánh bắt sản vật mùa nước nổi cũng ngày một thưa dần.
Trong định hướng phát triển làng nghề, xã Long Hậu đã thành lập một tổ để đóng xuồng, ghe thu nhỏ, đây là sản phẩm mới đang được thị trường đón nhận, du khách trong và ngoài nước đang rất quan tâm.
Ông Trần Văn Thanh chia sẻ thêm: "Xây dựng kế hoạch để phát triển và duy trì làng nghề, hiện nay chuyển qua đón thủ công mỹ nghệ là chính, còn lại số cơ sở thì có đầu mối để mình đặt mình giao cho các tỉnh Bến Tre và một số nơi người ta có đặt hàng sẵn, mấy cơ sở có duy trì nhưng mà làm rất ít. Còn trước đây hầu như tới mùa nước nhà nào cũng đều đóng hết, nói chung đóng cả ban ngày, ban đêm luôn mới kịp để giao".
Hiện nay, sản phẩm xuồng, ghe thu nhỏ được nhiều du khách biết đến, không chỉ người dân ở các tỉnh, thành vùng ĐBSCL, TP.HCM mà khách nước ngoài cũng đã đặt mua để làm quà tặng. Sản phẩm cũng được bán với nhiều loại giá khác nhau, có khi vài trăm ngàn đồng nhưng cũng có khi vài triệu và có thể cao hơn nữa tùy vào chủng loại, kích cỡ và chất lượng gỗ.
Tiên phong làm xuồng, ghe thu nhỏ đang giúp ông Bảy Tốt ổn định cuộc sống, theo đuổi đam mê với nghề đã gắn bó vài chục năm qua với ông. Có lẽ những sản phẩm thu nhỏ sẽ là hướng đi mới cho làng nghề Bà Đài hơn 100 năm, góp phần lưu giữ, phát triển làng nghề truyền thống và cũng như bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia./.