Đầu tháng 1/2020 tới đây, Hiệp định thương mại tự do ASEAN (ATIGA) sẽ được thực thi tại Việt Nam, nhiều ngành kinh tế Việt Nam sẽ có chỗ đứng vững chắc trong chuỗi cung ứng khu vực và thế giới. Tuy nhiên, việc xem xét hoãn thực thi cam kết ATIGA cho ngành mía đường lại được coi là khó khả thi, nhất là khi tiến trình hội nhập của ngành này vẫn chưa được đảm bảo để giảm thiểu tác động rủi ro từ ATIGA.

Mặc dù Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định: Việc xem xét hoãn thực thi cam kết ATIGA trong ngành mía đường được coi là khó khả thi, tuy nhiên mở cửa không có nghĩa là chấp nhận cạnh tranh không công bằng. Thủ tướng đang tiếp tục chỉ đạo Bộ Công Thương nghiên cứu tham mưu cho Chính phủ về các biện pháp phòng vệ ATIGA, cũng như tháo gỡ khó khăn cho ngành mía đường trong quá trình hội nhập.  

Số đông nông dân và lao động ngành mía đường gặp khó khi cam kết thực thi ATIGA không còn được các bên tham gia tôn trọng.

Tuy nhiên, cho đến nay, Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNT, Bộ Tài chính đều chưa có câu trả lời thỏa đáng trong khi thời hạn thực thi cam kết ATIGA đã đến quá gần. Kịch bản hội nhập chưa có sẽ là mối lo ngại rất lớn cho hàng chục vạn hộ nông dân trồng mía, các doanh nghiệp chế biến mía đường.

Theo bà Rosemarie S. Gumera, Đại diện Cục Quản lý Đường Philippines, nếu nhìn vào tình hình chung trên thế giới, nhiều quốc gia đã tăng trợ cấp cho ngành sản xuất mía đường. Chính vì vậy, chính phủ Việt Nam cũng phải có những hỗ trợ cho ngành mía đường phát triển ở Việt Nam.

Đồng quan điểm này, ông Dwi Purnomo Putranto, Tổng Thư ký Hiệp Hội các nhà sản xuất đường mía Indonesia cho rằng, Chính phủ Việt Nam cần phải có sự lựa chọn thời điểm phù hợp để áp dụng và thực hiện các quy định trong Hiệp định thương mai tự do mà chính phủ ký kết. 

“Điều quan trọng là chính phủ phải tìm hiểu mức độ sẵn sàng của ngành sản xuất trong nước, liệu họ đã thực sự sẵn sàng để mở cửa thị trường hay chưa? Thứ hai là sự hợp tác giữa các chính phủ trong khu vực đối với ngành mía đường, từ đó mới tạo ra được một sân chơi phát triển", ông Dwi Purnomo Putranto nói.

Từ trước đến nay, các quốc gia có sản xuất đường luôn tìm cách kiểm soát chặt chẽ nhằm bảo đảm giá đường ổn định, bảo đảm lợi ích của người tiêu dùng trong sự cân đối với lợi ích của người trồng mía, doanh nghiệp và đặc biệt ngăn chặn sự xâm lăng của đường nhập khẩu trợ giá, giá rẻ. Ngành mía đường của ASEAN cũng không phải là một ngoại lệ. Ngay cả việc thực hiện cam kết tự do hóa theo Hiệp định thương mại tự do ASEAN (ATIGA) cũng không làm chính sách của các nước sản xuất, xuất khẩu đường của ASEAN vì thế mà thay đổi.

Chính vì thế, bất kỳ quốc gia nào cũng có quyền bảo vệ lợi ích quốc gia một cách chính đáng, nhất là với ngành mía đường gắn với sinh kế của hàng chục vạn hộ nông dân. Việt Nam hoàn toàn có quyền áp dụng các biện pháp bảo hộ, kể cả việc áp dụng việc hạn chế phân phối đường nhập khẩu trên thị trường nội địa theo quy định của GATT/WTO.

Nếu trong trường hợp các biện pháp này được áp dụng trái với quy định, Việt Nam vẫn thực thi cam kết một cách “nghiêm túc” chẳng khác nào tự mình làm phương hại lợi ích chính đáng của chính mình. Điều này đi ngược lại với phương châm hội nhập kinh tế quốc tế và cạnh tranh bình đẳng mà nhà nước đã và đang nhất quán theo đuổi. 

Mặc dù Việt Nam sẵn sàng là đối tác đáng tin cậy và sẵn sàng thực thi đầy đủ cam kết quốc tế, nhưng rõ ràng tình huống đối với ngành mía đường là vấn đề hoàn toàn khác. Điều này đặt ra yêu cầu các cơ quan đàm phán của Chính phủ cần chủ động đặt lại vấn đề này với các đối tác, để có thể tìm kiếm một giải pháp khách quan, công bằng hơn thay vì “lẳng lặng” thực thi một cam kết đã không còn được các bên tôn trọng. 

Hơn nữa, trong bối cảnh mà hàng chục vạn hộ nông dân trồng mía Việt Nam đang khắc khoải kêu cứu, nhiều doanh nghiệp mía đường đang đứng trước nguy cơ phá sản vì sự cạnh tranh không lành mạnh, đặc biệt là vì đường lậu tràn vào Việt Nam không thể kiểm soát thì trước ngưỡng cửa hội nhập ATIGA, chính phủ rất cần có những giải pháp căn cơ hơn, rõ ràng hơn, cụ thể hơn, và quan trọng là phải đón đầu để tránh được rủi ro khi hội nhập./.