Sáng 15/5, tại Hà Nội, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc dự Hội nghị khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Một trụ cột cho phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam. Hội nghị do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với Bộ Ngoại giao và Thương mại Australia và Liên minh đổi mới sáng tạo phát triển quốc tế (IDIA) tổ chức.

Thủ tướng gặp gỡ các đại biểu trong nước và quốc tế tại hội nghị

Hội nghị còn có sự tham dự của Bí thư Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng, lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương, các nhà khoa học, các nhà tài trợ và đối tác quốc tế. Hội nghị là điểm nhấn của Tuần lễ Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia của Việt Nam diễn ra từ ngày 13 đến 17/5, nhằm tôn vinh sự đóng góp của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Tại hội nghị, các chuyên gia, nhà khoa học đã làm rõ vai trò của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo như là một trụ cột quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội; chia sẻ những kinh nghiệm của quốc tế, trong đó có Hàn Quốc; đồng thời khuyến nghị những giải pháp, chính sách cụ thể cho Việt Nam.

Phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh cho biết, những năm qua, chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của Việt Nam liên tục thăng hạng, trong đó, năm 2017 tăng 12 bậc, năm ngoái tăng 2 bậc, đứng vị trí 45/126 quốc gia, dẫn đầu nhóm quốc gia có thu nhập trung bình. Tuy nhiên, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cho rằng, để khoa học công nghệ thật sự trở thành động lực, nền tảng cho phát triển kinh tế xã hội, một yếu tố quan trọng là cần đầu tư cho khoa học công nghệ, nhất là với doanh nghiệp, doanh nghiệp vừa và nhỏ, tăng cường liên kết giữa các viện, trường... thật sự trở thành trung tâm của đổi mới sáng tạo.

Tại hội nghị này, Tiến sỹ Lucy Cameron, Chuyên gia tư vấn cao cấp (của CSIRO) đã trình bày Báo cáo Nghiên cứu về Tương lai Kinh tế số Việt Nam. Đây là sản phẩm hợp tác giữa Cơ quan Nghiên cứu Khoa học và Công nghệ Liên bang Úc (CSIRO) của Australia và Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

Báo cáo cho thấy, việc ứng dụng số sẽ góp phần tăng GDP của Việt Nam thêm 1,1% mỗi năm từ nay đến năm 2045 và đây là thời điểm Việt Nam cần hướng vào chiến lược đổi mới sáng tạo, phát triển công nghệ. Từ nghiên cứu này, báo cáo khuyến nghị các biện pháp để tránh rủi ro ở các kịch bản, và một trong số đó là hỗ trợ đổi mới sáng tạo quốc gia và cuộc cách mạng 4.0. Theo đó, báo cáo khuyến nghị cần xây dựng một nền tảng kết nối thống nhất hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia để kết nối các tổ chức nghiên cứu trên khắp Việt Nam; xác định và ưu tiên các ngành công nghiệp chuyên sâu của Việt Nam và sử dụng các công nghệ kỹ thuật số để xây dựng các mô hình kinh doanh mới, các trung tâm nghiên cứu chuyên sâu và các nền tảng thử nghiệm công nghệ thị trường...

Các đại biểu dự Hội nghị cũng được nghe Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam-Hàn Quốc, ông Kum Dongwha, chia sẻ về câu chuyện thành công của Hàn Quốc trong công nghệ viễn thông, giúp kinh tế Hàn Quốc tăng trưởng rất nhanh, nhất là giai đoạn từ đầu những năm 90 của thế kỷ trở lại đây. Trong đó, mức độ đổi mới sáng tạo dựa rất nhiều vào các doanh nghiệp.

Từ thực tế Việt Nam, ông Kum Dongwhan cho rằng: “Tôi nghĩ có thể có nhiều cách. Thông thường thì chúng ta phải đi từng bước một, hoặc cũng có thể nhảy vọt. Tuy nhiên tại Việt Nam, hiện nay xuất phát điểm của Việt Nam còn thấp, nên tôi nghĩ có thể đi tắt đón đầu, nhảy vọt bằng cách chúng ta mua công nghệ về, sau đó từng bước từng bước bù đắp và làm chủ công nghệ, để từ đó đi đến cái đích đã định. Trước đây, quá trình này ở Hàn Quốc phải mất tới 15 năm, nhưng đối với Việt Nam thì tôi nghĩ là thời gian có thể rút ngắn hơn nếu chúng ta biết tận dụng”. 

Các chuyên gia cũng cho rằng, Việt Nam phải thúc đẩy dữ liệu lớn, hoàn thiện thể chế pháp luật về đổi mới sáng tạo; tạo những doanh nghiệp siêu đổi mới sáng tạo ở Việt Nam; phát động phong trào đổi mới sáng tạo cùng với dữ liệu số và mã nguồn mở; phát triển mạnh mẽ mạng 5G.  

Ông Nguyễn Thế Trung, Giám đốc điều hành, Công ty Công nghệ DTT, công ty đang cung cấp dịch vụ về Chính phủ điện tử, cho rằng, thế giới đã gần như nhất trí sáng tạo mở là giải pháp để các bên có thể tham gia. Tiến vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 thì việc phát triển kinh tế xã hội gắn với phát triển sáng tạo mở chắc chắn sẽ là lời giải cho Việt Nam. Tuy nhiên, để làm được điều đó thì không phải là hô hào mà rất mong Chính phủ thiết lập hai chỉ số, giống như chỉ số hài lòng của người dân và doanh nghiệp trong Chính phủ điện tử. Chỉ số thứ nhất là tạo công ăn việc làm dựa trên công nghệ mới, tránh tình trạng học đại học xong lại đi làm việc không hiệu quả. Điều này phải đi qua doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt doanh nghiệp tư nhân vừa vừa nhỏ tạo nhiều công việc nhất.

“Thứ hai là có chỉ số đo đạc có giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ trong tất cả các ngành và phần sáng tạo mở như thế nào. Làm như thế giống như làm Chính phủ điện tử chúng ta sẽ rút ngắn hơn rất nhiều trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh, qua đó tạo cơ hội cho cả doanh nghiệp nhỏ, những người muốn tham gia quá trình đổi mới này”- ông Nguyễn Thế Trung nói.

Phát biểu kết luận hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ, trên thế giới, chất xám và sáng tạo thứ tài nguyên càng khai thác sẽ càng nảy nở, là nguồn tài nguyên vô hạn. Dẫn ra mô hình tăng trưởng nội sinh (một mô hình được trao giải Nobel Kinh tế năm 2018) chứng minh rằng, công nghệ là yếu tố nội sinh quan trọng của tăng trưởng, Thủ tướng nhấn mạnh, chính công nghệ mới cùng với nguồn nhân lực phù hợp là yếu tố quyết định cho tăng trưởng trong dài hạn, là chìa khóa để tạo sự đột phá vượt qua trạng thái dừng của tăng trưởng và giúp thoát bẫy thu nhập trung bình.

Nhấn mạnh, sáng tạo phải từ con người và vì con người, con người phải là trung tâm của sáng tạo, Thủ tướng đánh giá, người Việt Nam có đầy đủ tố chất bẩm sinh cho sự sáng tạo. Tuy nhiên, phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của Việt Nam còn nhiều hạn chế, bất cập. Hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia còn non trẻ, manh mún. Vẫn còn ít hoạt động đổi mới sáng tạo và năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D) trong khu vực kinh doanh còn hạn chế. Số lượng doanh nghiệp theo đuổi các chiến lược về đổi mới sáng tạo còn khiêm tốn. Cả khu vực Nhà nước và tư nhân chi cho khoa học công nghệ hiện nay chỉ khoảng 0,44% GDP, trong khi thế giới là 2,23% GDP, Singapore 2,2%; Trung Quốc 2,1%...

Từ phân tích đó, Thủ tướng nêu rõ, nếu không mạnh dạn đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, chúng ta sẽ bị mắc kẹt trong chính cái hố năng suất thấp, giá trị gia tăng thấp và bẫy thu nhập trung bình. Do vậy, cả Nhà nước và khu vực tư nhân cần nhận thức đúng tầm quan trọng của đầu tư cho khoa học công nghệ và ưu tiên chi cho khoa học công nghệ một cách tương xứng hơn, hiệu quả hơn. Trong đó, Thủ tướng nhấn mạnh đến vai trò trung tâm của doanh nghiệp

Thủ tướng mong muốn, các doanh nghiệp cũng cần hiểu rằng đầu tư cho nghiên cứu và phát triển là con đường “ngắn nhất” để đạt được hiệu quả, tăng năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững hơn. Trong bối cảnh hội nhập, mức độ canh tranh ngày càng trở nên gay gắt hơn đòi hỏi phải đầu tư vào việc phát triển năng lực công nghệ, bao gồm nghiên cứu và phát triển.

“Việc nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo trở nên cấp thiết để doanh nghiệp Việt Nam có thể giành được vị thế cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu. Chúng ta cần tìm ra điểm kích hoạt khuyến khích doanh nghiệp hăng hái đầu tư cho nghiên cứu phát triển chứ không chỉ kêu gọi bằng lời nói. Cho nên cùng chính sách pháp luật và ngân sách, kể cả tín dụng cho công nghệ và con người của Nhà nước, cần khẳng định, trung tâm đổi mới sáng tạo phải từ doanh nghiệp, phải lấy các loại hình doanh nghiệp làm trung tâm trong đổi mới sáng tạo khoa học công nghệ”- Thủ tướng nói.

Theo đó, Thủ tướng cho rằng, thời gian tới, Việt Nam cần phải có một bước chuyển đổi về mặt chiến lược để thúc đẩy nghiên cứu và phát triển khởi nghiệp sáng tạo, ứng dụng kết hợp với phát triển công nghệ trong một số ngành, lĩnh vực mới có thế mạnh. Cần phải xác định khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phải là nền tảng thúc đẩy phát triển nhanh và bền vững đất nước; là lực lượng sản xuất trực tiếp, là động lực chính của mô hình phát triển kinh tế-xã hội.  

Nêu ra các nhiệm vụ cụ thể cần thực hiện, Thủ tướng cho rằng, cần tập trung phát triển sản phẩm quốc gia dựa vào công nghệ mới, công nghệ cao để hình thành các ngành nghề mới và các sản phẩm mới, giá trị gia tăng cao, nhất là lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh như: nông nghiệp, công nghiệp chế biến chế tạo, công nghệ thông tin, dịch vụ...

“Chúng ta cần xây dựng khuôn khổ cho việc đo lường và đánh giá hiệu quả của nền kinh tế số, của hoạt động của các trường đại học, viện nghiên cứu, các cơ sở có hoạt động khoa học công nghệ. Tôi đề nghị ngành thống kê nghiên cứu phương thức đo lường và thống kê hiệu quả hoạt động khoa học công nghệ và các hoạt động đổi mới sáng tạo theo các chuẩn mực quốc tế để có thể so sánh. Gắn các chương trình tài trợ nghiên cứu của Nhà nước với việc ứng dụng thực tế và thương mại hóa sản phẩm”- Thủ tướng nhấn mạnh.

Tại hội nghị, Thủ tướng chỉ đạo Bộ Khoa học và Công nghệ sớm hoàn thiện Chỉ thị thúc đẩy, hấp thụ phát triển khoa học công nghệ và hoạt động đổi mới sáng tạo, bao gồm quỹ phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp. Khẩn trương trình Chính phủ Đề án hoàn thiện thể chế thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhất là từ doanh nghiệp; trình Thủ tướng phê duyệt Điều lệ về tổ chức và hoạt động của Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia; trình Thủ tướng phê duyệt Chiến lược sở hữu trí tuệ quốc gia./.