Phiên họp nhằm cho ý kiến về kết quả thực hiện Đề án: “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” và "Báo cáo xin ý kiến về chủ trương ban hành Quy chế tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến tại Tòa án", do Ban Cán sự đảng Tòa án nhân dân tối cao trình.
Đây là hai nội dung do Ban Cán sự đảng Tòa án nhân dân tối trao trình lấy ý kiến của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương cho ý kiến trước khi trình các cơ quan có thẩm quyền xem xét quyết định, với định hướng là thực hiện cải cách tư pháp trong thời gian tới.
Theo đó, Đề án “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Hội thẩm. Theo thống kê tính đến ngày 31/3/2021, toàn quốc có gần 17.300 Hội thẩm, nhưng chỉ có 8 Hội thẩm là người dân, không làm việc cho các cơ quan, tổ chức đoàn thể, chiếm tỷ lệ 0,03%.
Do đó, theo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình, việc tăng cường để nhân dân tham gia vào xét xử là trực tiếp tham gia vào quyền lực nhà nước và giám sát từ bên trong. Đây chính là một nội dung của cải cách tư pháp.
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nêu rõ, người dân tham gia xét xử là mang những quan niệm, đạo đức, lẽ phải đến tòa, góp phần tăng niềm tin của nhân dân, cho nên phải tăng cường sự tham gia của người dân vào quá trình xét xử. Để thực hiện điều đó, Đề án đề xuất 8 giải pháp, trong đó có việc hoàn thiện các quy định hiện hành đã phát huy tác dụng tốt nhưng còn những hạn chế.
Về Dự thảo Quy chế tổ chức xét xử trực tuyến, theo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình, về bản chất vẫn là xét xử trực tiếp, diễn ra ở phòng xét xử, nhưng một số chủ thể do điều kiện khách quan như nhân chứng hoặc người bị hại bị cấp cứu tại bệnh viện, không đến dự được phiên tòa, thì có thể tham gia từ các điểm cầu phụ. Trong bối cảnh dịch COVID-19, áp dụng mô hình này có lợi hơn cho việc xét xử.
Sau khi lắng nghe ý kiến trao đổi của các thành viên Ban Chỉ đạo, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ, nhà nước ta là nhà nước của dân, vì dân, đặc biệt là cần phát huy quyền làm chủ của nhân dân nhưng phải thực hiện đúng Hiến pháp và tính khả thi phải cao, sát thực tiễn. Do đó cần tiếp tục quán triệt mục tiêu đổi mới theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII mà trước hết là hệ thống tư pháp.
Đối với việc xét xử trực tuyến, Chủ tịch nước nhấn mạnh việc tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến là tất yếu, cần thiết trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghệ lần thứ 4 diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu và dịch COVID-19 đang đe dọa. Đặc biệt điều này phù hợp với các cam kết quốc tế cũng như không trái với đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Xét xử trực tuyến chỉ là biểu hiện cụ thể của xét xử trực tiếp với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin.
Tuy nhiên, Chủ tịch nước cũng đề nghị cần có bước đi, cách làm thận trọng, chặt chẽ do đây là vấn đề mới. Trước hết, nên áp dụng chủ yếu là các án dân sự, thương mại, hành chính và một số vụ án hình sự nếu thấy thực sự cần thiết, qua đó có rút kinh nghiệm. Theo Chủ tịch nước cần tập trung vào một số yêu cầu như, bảo đảm thuận lợi nhưng không ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đương sự, các chủ thể trong phiên tòa; đảm bảo an toàn; đảm bảo hiệu quả; đảm bảo bảo mật, nhất là hạ tầng kỹ thuật; đảm bảo chặt chẽ của quá trình tranh tụng và những vấn đề đặt ra. Cho nên không có việc thí điểm áp dụng pháp luật trong tố tụng.
Chủ tịch nước đề nghị giao Ban Cán sự đảng Tòa án nhân dân tối cao tiếp thu, hoàn thiện dự thảo Quy chế, trình Thường vụ Quốc hội xem xét cho ý kiến, trong đó có vấn đề khái niệm về xét xử trực tuyến. Trên tinh thần đó, các cơ quan viện, tòa, công an có hướng dẫn cụ thể.
Về Đề án “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp”, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Trưởng Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương cho rằng, dù mô hình Hội thẩm nhân dân đã thực hiện nhiều năm, nhưng vẫn có một số tồn tại về vị trí, tổ chức hoạt động. Do đó cần khắc phục để nâng cao hơn tính đại diện của nhân dân.
"Một câu hỏi lớn đặt ra là làm sao nâng cao chất lượng của Hội thẩm nhân dân. Trong đó có việc làm sao có được đội ngũ hội thẩm nhân dân tốt nhất cả về số lượng và chất lượng; làm sao đảm bảo quyền lợi chính trị, vật chất, tinh thần cho hội thẩm nhân dân để nâng cao trách nhiệm. Việc này đã làm từ MTTQ phối hợp TAND giới thiệu HĐND các cấp trong quá trình bầu HTND. Quá trình chuẩn bị đội ngũ rất quan trọng, đảm bảo tính nhân dân. Vừa qua quá trình đó cũng có sự khiếm khuyết, chưa chọn đúng, chưa chọn đủ" - Chủ tịch nước nêu rõ.
Chủ tịch nước đề nghị Ban thư ký tập hợp đầy đủ các ý kiến đóng góp, thảo luận để sớm có thông báo kết luận, trước hết là Quy chế tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến tại Tòa án, qua đó tạo điều kiện cho việc xét xử trực tuyến chính thức sớm được triển khai trên thực tế./.